Μια αναξιοπρεπής επαρχία

Όλοι ομολογούν ότι ο Ομπάμα «έπεσε με τα μούτρα» στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, περιοριζόμενος σε γενικότητες στα θέματα εξωτερικής του πολιτικής: τη σταδιακή απόσυρση από το «σταθεροποιούμενο» υποτίθεται Ιράκ, την ενίσχυση της αμερικανικής παρουσίας (στρατιωτικής και διπλωματικής) στο «υποσχόμενο» Αφγανιστάν, τη συνέχιση του πολέμου με το φάντασμα Αλ Κάιντα, μια πιο ευέλικτη πολιτική συμμαχιών, με διπλωματικότερη γλώσσα και συμπεριφορά απέναντι στους γνωστούς διακηρυγμένους «εχθρούς» των ΗΠΑ, αλλά και την αποστολή του μηνύματος that he is not just a nice guy.

Η παλιά γραμμή των «νεοκόν», για εξαγωγή και επιβολή «δημοκρατίας» μοιάζει να παραμερίζεται και να υιοθετείται το δόγμα των «νεοντίμ» (new democrats), αν και ο Ομπάμα φαίνεται να κινείται μάλλον σαν ισορροπιστής (accomodationist).
Το ερώτημα είναι πόση απ’ αυτή την επίδειξη καλής συμπεριφοράς θα διατηρηθεί καθώς τα ζόρικα θέματα θα εξατμίζουν την προεκλογική κολόνια (Ιράν, Β. Κορέα, Αφγανιστάν, εκκρεμότητα Παλαιστινιακού, αμερικανορωσικές και αμερικανοκινεζικές σχέσεις). Πολλά σημαίνει, π.χ. (για να κρίνουμε εξ όνυχος τον λέοντα) η απομάκρυνση του Charles Freeman, (προσώπου με ικανότητες στα αραβικά και κινεζικά θέματα) από το Εθνικό Συμβούλιο Πληροφοριών μετά από πιέσεις που άσκησε το αμερικανικό εβραϊκό λόμπι (σε αγαστή συνεργασία ρεπουμπλικανών και δημοκρατικών).

Η ατζέντα των σχέσεων ΗΠΑ-και αγρίως εξοπλιζόμενης Ρωσίας είναι γεμάτη δυσπιστία και ακανθώδη θέματα: Γεωργία και Ουκρανία με ΝΑΤΟ, Αφγανιστάν/Κιργιστάν και Ιράν συναπτόμενα με αντιπυραυλικό σύστημα σε Πολωνία-Τσεχία, ενεργειακό.
Τώρα όμως έχουμε τη Σύνοδο των G20 (ή G2, όπως αυτάρεσκα λένε οι Κινέζοι, αφού θεωρούν πως μόνο δύο πλέον είναι οι ισχυρότερες δυνάμεις στον κόσμο) και των εξηκοστών γενεθλίων του ΝΑΤΟ. Έτσι, αυξάνονται οι προσδοκίες ότι θα υπάρξουν πιο απτά δείγματα αυτής της «αναθεωρημένης» εξωτερικής πολιτικής, τα οποία θα κομίσει σε ευρωπαϊκό έδαφος ο αμερικανός Πρόεδρος.

Στο μέτρο που μας αφορά ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η απόφαση του Ομπάμα να βελτιώσει τις σχέσεις των ΗΠΑ με τις μουσουλμανικές χώρες και ιδίως με την Τουρκία. Από το ναδίρ της εποχής Μπους το 2003 (την άρνηση της Τουρκίας να επιτρέψει τη διέλευση αμερικανικών στρατευμάτων προς το Ιράκ) στο πρόσφατο ζενίθ -και μάλιστα παρά την έκρηξη του Ερντογάν εναντίον του Πέρες στο Νταβός, συμπεριφορά που πολλοί θεωρούσαν χαριστική βολή στην αμερικανοτουρκικές σχέσεις.

Η Τουρκία γίνεται το πρώτο ισλαμικό κράτος που υποδέχεται τον Ομπάμα. Για τους Αμερικανούς το «υβριδικό» τουρκικό κράτος φαίνεται πως έχει πολύ ρόλο να παίξει σε σχέση με τον πολιτικό μετασχηματισμό του ισλαμικού κόσμου. Η διαβόητη επίσκεψη του Ομπάμα στην Τουρκία έχει φυσικά τη βασική της εξήγηση, ότι είναι πρόθυμος και σταθερός σύμμαχος αλλά προσωπικά θα την έβλεπα με μεγαλύτερη επιφύλαξη και θα ανησυχούσα λιγότερο για τα κέρδη τους στο νότο ή την ανατολή και περισσότερο στο Αιγαίο. Η εκκρεμότητα με το Κουρδιστάν ίσως είναι στους άμεσους σχεδιασμούς του και χρειάζεται να χρυσώσει το χάπι στους Τούρκους.

Το ερώτημα είναι ποιο δωράκι έχουν αποφασίσει να προσφέρουν οι Αμερικανοί (πέρα από τις πιέσεις που θα ασκήσουν για επίσπευση της ένταξής της στην Ε.Ε.) και αν θα χρειαστεί να το κάνουν, δεδομένου ότι η Τουρκία δεν έχει παρόμοιο σύμμαχο στις μεγαλεπήβολες επιδιώξεις της. Προσωπικά μου φαίνεται ότι δύσκολα η Τουρκία θα μπορεί να παίζει ένα τόσο απαιτητικό ρόλο στην κεντρική Ασία ως μέλος της Ε.Ε. Ίσως λοιπόν το δωράκι να έρθει απ’ το Αιγαίο.

Η Τουρκία, φυσικά, πέρα από τη διαφήμιση των ατού της σε σχέση με τους αγωγούς του φυσικού αερίου, θριαμβολογεί και με την επιτυχία της να επιτρέψει από το έδαφός της όχι είσοδο αλλά μόνο έξοδο Αμερικανών από το Ιράκ προσφέροντας, απ’ την άλλη, στήριξη στο Αφγανιστάν ενώ, ταυτόχρονα, επιθυμεί να δραστηριοποιηθεί περισσότερο τόσο στο Ιράκ όσο και στο Ιράν. Το μόνο αγκάθι που είχε απομείνει ήταν η προεκλογική δέσμευση του Ομπάμα στην αρμενική κοινότητα ότι θα αναγνωρίσει τη γενοκτονία. Κι όμως, κι απ’ τις δύο πλευρές το ζήτημα παραμερίζεται ενόψει της επίσκεψης του Ομπάμα τόσο στην Άγκυρα όσο και στην Κων/πολη (καθώς και της ομιλίας του στο τουρκικό κοινοβούλιο και μάλιστα στα αγγλικά, γλώσσα τυπικά μη επιτρεπτή). Νομίζω πως και σ’ αυτό το σημείο η Τουρκία πήρε ένα πόντο.

Ο ρόλος της στην Κεντρική Ασία είναι κάτι περισσότερο από στρατηγικός. Η εμπορική και πολιτιστική διπλωματία παίρνει και δίνει. Τα τουρκικά προϊόντα κατακλύζουν τα ιρακινά και ιρανικά σούπερ μάρκετ ενώ η τουρκική γλώσσα διαδίδεται ραγδαία στο μεσοασιατικό κοινό και κοντεύει να γίνει lingua franca από τα τόσο αγαπητά τουρκικά σαπουνο-σίριαλ. (Αναρωτιέμαι ποιο είναι το δικό μας αντίστοιχο γλωσσικό και πολιτιστικό κοινό;;) Ταυτόχρονα, εντείνει τις προσπάθειες συνεννόησης με το Ιράκ για τον αφοπλισμό του PKK.

Απ’ την πλευρά των Σκοπίων ο Γκρούεφσκι εδραιώνει το καθεστώς του με την εκλογή του Ιβανόφ στην προεδρεία ενώ την ίδια στιγμή οι ευρωπαίοι εταίροι μας του κουνάνε το δάχτυλο (όσον αφορά στην ένταξη) μόνο και μόνο για την εκλογική διαδικασία. Ο Γκρούεφσκι δείχνει ήρεμος και με άσσους στο μανίκι. Το ίδιο και οι Αμερικανοί, τουλάχιστον μέχρι τη σύνοδο των 20. Προς τα τέλη του 2009 το θέμα της ένταξης στην ΕΕ (και πιθανόν και στο ΝΑΤΟ) είναι προγραμματισμένο να τεθεί εκ νέου.

Στο Κυπριακό «όλα βαίνουν καλώς εναντίον μας», για να λακωνίσω καταφεύγοντας σ’ ένα τίτλο του Σκαμπαρδώνη.

Το τελικό αποτέλεσμα αυτού του καθόλα αρνητικού για την Ελλάδα κλίματος θα φανεί σχετικά σύντομα και για τη χώρα θα είναι μια καλή ευκαιρία να βγάλει χρήσιμα συμπεράσματα σε σχέση με το τι σημαίνει ανυπαρξία εξωτερικής πολιτικής, ατολμίας και παθητικής εναπόθεσης της διπλωματικής «ταυτότητας» της χώρας στην Ε.Ε. Φυσικά σε καμιά περίπτωση δε θα έφτανα στις εξωφρενικές "φιλορωσικές" προτάσεις του σερ Βασ. Μαρκεζίνη, ούτε και χρειάζονται τέτοιες υστερικές υπεραντιδράσεις. (Αν και ίσως κατά βάθος απηχούν τις νέες φιλοδοξίες του, σφριγηλού και πάλι, λονδρέζικου City: χρηματιστικές και διπλωματικές.)

Η ελληνική εξωτερική πολιτική απέναντι στις ΗΠΑ τελεί, κατά τη γνώμη μου, κάτω από το βάρος του σχεδίου Ανάν, της υποδοχής του Κλίντον το 1999, του βέτο για την ένταξη των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ, της συμφωνίας Καραμανλή-Πούτιν για τον αγωγό αερίου και της τρομοκρατίας και της κοινωνικής δυσαρέσκειας. Γι αυτό και οι Αμερικανοί επιμένουν να μας εμφανίζουν με «επικίνδυνες» φυγόκεντρες τάσεις.

Σήμερα λοιπόν συμβαίνει το εξής αδιανόητο. Το ελληνικό πολιτικό σύστημα αρνείται να χαράξει εξωτερική πολιτική και να πάρει φυσικά την ευθύνη γι αυτό. Θεωρούμε δεδομένη τη φιλοτουρκική πολιτική των ΗΠΑ, καλλιεργούμε μέσα μας για μ ια ακόμη φορά τα «ανάδελφα» αντανακλαστικά, ντροπιασμένοι απ΄ τις συνεχείς κατσάδες των Βρυξελών πασχίζουμε να παραμείνουμε στην ευροζώνη και, ταυτόχρονα, δεν αξιοποιούμε τις διαφορές μεταξύ αγγλοσαξονικής και γαλλογερμανικής «σχολής» για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης.
Μετέωρη λοιπόν η χώρα, με επίγνωση ότι κάτι αλλάζει στη διεθνή σκηνή αλλά χωρίς σαφή δικό της προσανατολισμό, παραδομένη στους χειρισμούς της Ντόρας.

Θεωρώ ότι τώρα χρειάζεται να συνέλθουμε και να δούμε τι έχουμε εμείς να προτείνουμε προς πάσα κατεύθυνση, Αμερικανούς, Ρώσους, Ευρωπαίους, Κινέζους με ένα κριτήριο: να είναι επωφελές για τη χώρα. Έχει η Ελλάδα κάποιο διεθνή ρόλο στους νέους συσχετισμούς; Έχουμε πλάνο για τα επόμενα χρόνια ή όχι;

Ίσως η ξαφνική «κόπωση» του Καραμανλή να εκφράζει, ανάμεσα στα άλλα, τη βαθύτερη επίγνωση του αδύνατου να υπάρξει ελληνική εξωτερική πολιτική ή την παραδοχή ότι η Ελλάδα πηγαίνει ολοταχώς στα αζήτητα.
Μόνη ίσως φιλοδοξία της να γίνει μια νοικοκυρεμένη ευρωπαϊκή επαρχία, μια εύτακτη, αξιοπρεπής επαρχία γενικώς. Ίσως αυτό είναι κάτι περισσότερο από «μια κάποια» λύση, για όλα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι…

Θάνος Κωτσόπουλος