Aussprechen was ist, όπως θα έλεγαν ο Μακιαβέλι ή ο Lassale ή ...

«Ο κυνισμός, στην πραγματικότητα, δε βρίσκεται στα λόγια του Μακιαβέλι αλλά σ’ εκείνο που τα λόγια αυτά περιγράφουν» έγραφε το Νοέμβρη του 1934 ο Λεβ Κάμενεφ, ως διευθυντής του σοβιετικού οίκου Academia, στον Πρόλογο για την έκδοση των έργων του μεγάλου Φλωρεντινού. Τι σύμπτωση, αυτό το εκδοτικό γεγονός να αποφασίζεται σε μια μοιραία στιγμή για την ΕΣΣΔ, να εμφανίζεται σαν το «Μαύρο Καράβι» που έτρεμαν πάντα οι θαλασσόλυκοι στις καμπές του διαφεντέματος των θαλασσών.
Ένα μήνα αργότερα, την 1η Δεκεμβρίου 1934 ο Σεργκέι Μιρόνοβιτς Κίροφ, μέλος του Π.Γ. του ΚΚΣΕ, γραμματέας της κομματικής οργάνωσης του Λένινγκραντ έπεφτε νεκρός, δολοφονημένος από το νεαρό Λεονίντ Νικολάγιεφ. Δυο βδομάδες μετά ο Κάμενεφ συλλαμβανόταν. Το Γενάρη του 1935 «ομολογούσε» ότι ήταν συνυπέυθυνος ηθικά και πολιτικά για τη δολοφονία του Κίροφ. Τον Αύγουστο του 1936 ο Κάμενεφ στηνόταν στο απόσπασμα.

Ο Λεβ Κάμενεφ υπήρξε αγαπητός του Λένιν. Σ’ αυτόν εμπιστεύθηκε, όταν ήταν στην παρανομία, την έκδοση ενός τετραδίου με προσωρινό τίτλο «Ο μαρξισμός και το κράτος». Επρόκειτο για το έργο που στη συνέχεια τιτλοφορήθηκε «Κράτος και Επανάσταση». Ο Κάμενεφ επίσης ήταν εκείνος που επιμελήθηκε το 1920 την πρώτη συλλογή των έργων του Λένιν για τα 50 του. Ο Λένιν, εξάλλου, δεν θεωρούσε την αντιπολίτευση των Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ στην Οκτωβριανή Επανάσταση ως σπουδαίο λόγο για τη μη αξιοποίησή τους στο επαναστατικό σοβιετικό καθεστώς και γι αυτό ο μεν Ζηνόβιεφ τέθηκε επικεφαλής της Κομιντέρν ο δε Κάμενεφ διορίστηκε αντιπρόεδρος των Λαϊκών Επιτροπών.

Το Γενάρη του 1925 η ολομέλεια της Κ.Ε. έχει καταδικάσει τον τροτσκισμό ως «παραχάραξη του κομμουνισμού», ο Τρότσκι έχει απαλλαγεί από τα καθήκοντά του προέδρου του Επαναστατικού Στρατιωτικού Συμβουλίου και ο Ζηνόβιεφ ζητούσε τη διαγραφή του Τρότσκι από το κόμμα ή έστω από την Κ.Ε. ενώ ο Κάμενεφ από το Π.Γ. Ας σημειωθεί ότι τότε οι απαιτήσεις αυτές αποκρούστηκαν από τον Στάλιν, ο οποίος αρνήθηκε την καθαίρεση του Τρότσκι. Στο 14ο Συνέδριο ο Στάλιν απορρίπτει την απαίτηση των Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ για διαγραφή του Τρότσκι με το εξής σκεπτικό: «Ξέραμε πως αυτή η πολιτική των αποκλεισμών εγκυμονούσε κινδύνους για το κόμμα, ότι η μέθοδος της αιματοχυσίας –γιατί γυρεύανε αίμα– είναι επικίνδυνη και μεταδοτική: σήμερα αποκλείεται ο ένας, αύριο ένας άλλος, μεθαύριο ένας τρίτος – και τότε τι θα απομείνει από το κόμμα μας;» (Στάλιν, τόμος 7, σελ. 390)

Το 1925, στο ίδιο αυτό 14ο συνέδριο του ΚΚΣΕ ο Κάμενεφ ήρθε σε σύγκρουση με τον Στάλιν για το θέμα της προσωπολατρείας. Τέλειωσε το λόγο του λέγοντας ότι «είμαστε αντίθετοι στη θεωρία του προσωπικού ελέγχου και αντίθετοι στη δημιουργία αρχηγού». Για να θυμηθούμε, είναι η εποχή της «Νέας Αντιπολίτευσης» και της «Πλατφόρμας των 4». Ο Κίροφ τότε δήλωνε πως ο λόγος αυτός είχε προκαλέσει την πιο βαθειά εντύπωση από οποιονδήποτε άλλον της αντιπολίτευσης.
Μετά μια περίοδο δυσμένειας το 1933 ο Κάμενεφ διορίζεται από το κόμμα διευθυντής του σοβαρού και έγκυρου εκδοτικού οίκου Academia ο οποίος δημοσίευε πολυτελείς εκδόσεις κλασικών. Επίσης έγινε δεκτός ξανά στο 17ο συνέδριο του ΚΚΣΕ, το 1934, όπου, τυπικά, εμφανίστηκε ένθερμος υποστηρικτής της σταλινικής γραμμής.

Όπως ειπώθηκε, η σύλληψη του Κάμενεφ έγινε με την κατηγορία ότι μαζί με τον Ζηνόβιεφ είχαν σχεδιάσει τη δολοφονία του Κίροφ αλλά και ότι προετοίμαζαν τη δολοφονία και του Στάλιν. Αυτή η εκδοχή επικράτησε εύκολα και παραμένει μέχρι σήμερα ακλόνητη. Η υπόθεση Κίροφ είναι ουσιαστικά –μπροστά στο σύνολο των ζητημάτων της σταλινικής περιόδου–μια πτυχή για την οποία όμως ορισμένα στοιχεία δεν είναι ίσως τόσο γνωστά.
Φυσικά, την αποτίμηση της περιόδου εκείνης θα την κάνει η Ιστορία, όταν όλα τα στοιχεία θα βγουν στο φως. Εδώ θα εκτεθούν μόνο ορισμένες πληροφορίες που ίσως γεννήσουν ερευνητικά ερεθίσματα για την αναμφισβήτητα τρομερή περίοδο των σταλινικών εκκαθαρίσεων.

Ας θυμηθούμε ότι ο Γρηγόρι Ζηνόβιεφ είχε προλειάνει το έδαφος ήδη από το 14ο Συνέδριο, οπότε τον Απρίλιο του 1926 οι Τρότσκι, Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ παραμερίζουν τις μεταξύ τους διαφορές και συμπτύσσουν τη λεγόμενη «Συνασπισμένη Αντιπολίτευση», την οποία ο Στάλιν χαρακτήριζε «συμβιβασμό χωρίς αρχές». Ακολουθεί μια φάση εντάσεων, διοικητικής κομματικής αντιμετώπισης της μεγάλης πλειοψηφίας (ενός και πάνω εκατομ. μελών) αλλά και βίαιης παρεμπόδισης αυτού του μικρής απήχησης «Συνασπισμού» (που δεν αριθμούσε πάνω από 10.000 οπαδούς) ο οποίος αναγκάζεται να λειτουργεί φραξιονιστικά.

Στις 16 Οκτωβρίου 1926, μετά από στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί σε βάρος τους, αναγνωρίζουν δημόσια ότι λειτουργούν φραξιονιστικά και ζητούν να εκφράσουν τις απόψεις τους με γραπτό κείμενο στη 15η Συνδιάσκεψη. Στα τέλη Οκτωβρίου όμως η Κ.Ε. αποκλείει τον Τρότσκι από το Π.Γ., τον Κάμενεφ από αναπληρωματικό μέλος του Π.Γ. ενώ ο Ζηνόβιεφ καθαιρείται από Πρόεδρος της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ακολουθούν πολλά. Στο σημείο αυτό θα χρειαστεί να κάνουμε ένα μεγάλο χρονικό άλμα.

Το Δεκέμβριο του 1936 ο Τρότσκι γράφει, εν πλώ από τη Νορβηγία προς το Μεξικό, ένα κείμενο με τίτλο «Δίψα για Εξουσία», το οποίο θα αποτελούσε ένα από τα υπόλοιπα 26 κεφάλαια του βιβλίου του «Τα Εγκλήματα του Στάλιν», μία γαλλική έκδοση του οποίου κυκλοφόρησε το 1937 στο Παρίσι και μία ισπανική το 1938 στο Σαντιάγκο της Χιλής.
Η ιστορική αξία αυτού του κειμένου έγκειται στο ότι, αναφερόμενο στα γεγονότα του ’23 -’26 παρουσιάζει τη νοοτροπία της συσταθείσας «Συνασπισμένης Αντιπολίτευσης». Την πρόταση του Ζηνόβιεφ για κοινή δράση είχε μεταφέρει ο Κάμενεφ στον Τρότσκι. Η γνώμη του τελευταίου ήταν ότι ήταν πρακτικά αδύνατη μια ανοιχτή αντιπαράθεση με το τότε μπλοκ Στάλιν-Μπουχάριν και χαρακτήριζε υπερβολικά οπτιμιστικές τις προσδοκίες των Ζηνόβιεφ-Κάμενεφ. Απάντησε λοιπόν στον Κάμενεφ: «Το θέμα δεν είναι καθόλου ότι αισθάνομαι κουρασμένος αλλά ότι πρέπει να οπλιστούμε με υπομονή για πολύν καιρό, για μια μεγάλη ιστορική περίοδο. Σήμερα το θέμα δεν είναι να συγκρουστούμε για την εξουσία αλλά να προετοιμάσουμε τα ιδεολογικά μας εργαλεία και τις οργανωτικές μας μεθόδους για τη μάχη, καθώς θα περιμένουμε τη νέα επαναστατική άνοδο. Πότε θα έρθει αυτή η στιγμή δεν ξέρω.»
Στο κείμενο αυτό ο Τρότσκι σημειώνει ότι αυτό το σχετικό διάλογο με τον Κάμενεφ δεν τον αναφέρει σε κανένα άλλο έργο του και ότι ο λόγος που αποφάσισε να κάνει την αναφορά είναι για να διαλύσει την εντύπωση πως δήθεν θα μπορούσε να συμφωνήσει «χρησιμοποιώντας μια δράκα επαναστατών πιστολάδων για να γυρίσουν τα πράγματα στο 1917» (verbatim).

Την τελική συνομιλία του με τους Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ είχε ο Τρότσκι, όπως υποστηρίζει στο ίδιο κείμενο, τις παραμονές του 15ου Συνεδρίου, το Δεκέμβρη του 1927. Έκτοτε, λέει, ούτε γράμμα ούτε σημείωμα, καμία απολύτως επαφή.
Το Λαϊκό Επιτροπάτο Δικαιοσύνης δημοσίευσε το 1936 την εκδοχή της αστυνομίας για την υπόθεση των Ζηνόβιεφ/Κάμενεφ: τη στροφή από τον πολιτικό αγώνα στην τρομοκρατία. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή είχε αποφασιστεί το καλοκαίρι του 1934, στο διαμέρισμα του Κάμενεφ στη Μόσχα η δημιουργία πυρήνων τρομοκρατικής δράσης στο Λένινγκραντ και στη Μόσχα. Εκεί αποφασίστηκε και η δολοφονία του Σεργκέι Κίροφ. Οι Ζηνόβιεφ και Κάμενεφ, πάντα κατά την αστυνομία, μέσω του Ιβάν Μπακάεφ έδοσαν εντολή στον ανόητο μνησικακούντα και κατώτερου ηθικού ποιού νεαρό Λεονίντ Νικολάγιεφ να εκτελέσει τον Κίροφ. Στον δε Τρότσκι αποδόθηκε η κατηγορία ότι είχε στείλει τον Οκτώβριο του 1934 μυστικό σημείωμα γραμμένο με αόρατη μελάνη σε ένα γερμανικό περιοδικό με την εντολή να εκτελεστεί ο Βοροσίλοφ και ο Στάλιν. Ο Τρότσκι, σύμφωνα με το παραπάνω κείμενο αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμειξη στα σχέδια των Ζηνόβιεφ – Κάμενεφ αλλά και επιβεβαίωσε ότι μεθόδευαν την προσφυγή στην τρομοκρατική βία.

Το πλαίσιο μέσα στο οποίο αποσπάστηκε η «ομολογία» του Κάμενεφ ελάχιστα πείθει για την ειλικρίνεια της ομολογίας αυτής. Ωστόσο, ήδη από πολύ νωρίς, ο Μπόρις Νικολάεφσκι, ένας μενσεβίκος που ζούσε στο Παρίσι και οι πρώην πράκτορες της N.K.V.D. Αλεξάντερ Ορλόφ και Βάλτερ Κριβίτσκι άρχισαν να διαδίδουν ότι πίσω από τη δολοφονία του Κίροφ δεν ήταν άλλος από τον ίδιο τον Στάλιν, ενισχύοντας την εκδοχή αυτή από το γεγονός ότι την επομένη της δολοφονίας του Κίροφ σκοτώθηκε σε τροχαίο «ατύχημα» και ο προσωπικός του φρουρός.
Το 1956, στα πλαίσια της αποσταλινοποίησης, ο Χρουστσόφ εξέφρασε τον ίδιο ισχυρισμό. Οι δυτικοί σοβιετολόγοι καλλιέργησαν και αναπαρήγαγαν την άποψη αυτή ευρύτατα, παρά τις επιφυλάξεις δύο πανεπιστημιακών: του καθηγητή του Χάρβαρντ Άνταμ Ούλαμ και του καθηγητή του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια Τζ. Άρτς Γκέτι.
Με βάση υλικό που δόθηκε στη δημοσιότητα μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και αφορούσε την υπόθεση της δολοφονίας του Κίροφ η ιστορικός Άλα Κιρίλινα, πρώην διευθύντρια του Μουσείου Κίροφ στην Πετρούπολη, ανακοίνωσε ότι με βάση τη δική της επιστημονική έρευνα, ο εκτελεστής του Κίροφ Λεονίντ Νικολάγιεφ έδρασε μόνος και απολύτως αυτόβουλα.

Το στοιχείο αυτό ενισχύεται και από μια ακόμη μαρτυρία. Εκείνη του Γκένριχ Σαμουήλεβιτς Λιουσκόφ, ενός κομισάριου της N.K.V.D. που αυτομόλησε τον Ιούνιο του 1938 στην Ιαπωνία και έκτοτε εντάχθηκε στις ιαπωνικές μυστικές υπηρεσίες. Ο Λιουσκόφ υπήρξε ορκισμένος αντισταλινικός και δεν θα είχε κανένα λόγο να μην αποδώσει τη δολοφονία του Κίροφ στον Στάλιν. Κατείχε καίρια θέση την εποχή των ανακρίσεων για τον Κίροφ. Βρισκόταν στο ίδιο τρένο μαζί με τον Γιαχόντα και τον Στάλιν πηγαίνοντας για τις ανακρίσεις στο Λένινγκραντ και επομένως είχε πληροφορίες από πρώτο χέρι.

Τον Απρίλιο όμως του 1939 ο Ιάπωνας δημοσιογράφος Κάιζο έδωσε στη δημοσιότητα ένα κείμενο του Λιουσκόφ με τίτλο «Ανοιχτή επιστολή στον Στάλιν» στο οποίο χαρακτηρίζει τον εκτελεστή Νικολάγιεφ δολοφόνο μοναχικό, μεγαλομανή και ανισόρροπο. Παρά την σφοδρή (πολιτικά) αντισταλινική τοποθέτησή του ο ανακριτής και πράκτορας των Ιαπώνων Λιουσκόφ δεν κατονομάζει τον Στάλιν ως ηθικό αυτουργό της δολοφονίας του Κίροφ. Ούτε βέβαια και τους Ζηνόβιεφ – Κάμενεφ.

Η ιστορική έρευνα εκείνης της ζοφερής περιόδου θα είναι επίπονη και μεγάλης διάρκειας. Εμείς εδώ δεν αποτολμούμε ούτε κάν υπαινιγμούς. Χρειάζεται να παραμείνει κανείς όσο μπορεί πιο υπομονετικός, αντικειμενικός και ψύχραιμος στην αποτίμηση της πρώτης εκείνης σπουδαίας εικοσαετίας της σοσιαλιστικής απόπειρας στην ΕΣΣΔ. Στα συμπεράσματα, ωστόσο, εκείνο που τελικά πάντα βαραίνει δεν είναι η όποια δικαστική ή αστυνομική περιπτωσιολογία αλλά η αξία της εκάστοτε πολιτικής επιλογής.

Θάνος Κωτσόπουλος