Καμπριολέ ανιστόρητα της chaise longue

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

1

Καταλαβαίνω τι συμβαίνει όταν ανασύρονται θέματα από το Έπος του '40, τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και άλλα βαρέα ιστορούμενα. Η μόχλευση σπουδαιοφανών γεγονότων είναι ένα ναρκοπέδιο στρωμένο με αθλιότητες, φρίκη, αδιευκρίνιστες προθέσεις του αφηγητή και, πολύ συχνά, πληκτική προβλεψιμότητα. Οπότε, ας πάμε σε κάτι πιο ... αναπαυτικό!

Ας μιλήσουμε λοιπόν για την ιστορία της σεζ λονγκ, ναι, ναι, της chaise longue, ή, αν θέλετε διασταλτικά, της chaise de repos.

Όλοι γνωρίζουμε ότι, από πλευράς καταγωγής, αυτή η ύπουλη καρμανιόλα της σωματικής ευρωστίας, το σύμβολο της χαλαρότητας και εγωπαθούς ανεμελιάς ουδεμία σχέση είχε με την τυπική από ελαφρύ ασπρόξυλο και πανί πτυσσόμενη (pliante) πολυθρόνα της παραλίας ή της θερινής ραστώνης.

Ίσως -το λέω με κάθε επιφύλαξη- κάτι τι από το αρχαίο κλέος της chaise longue (ισχνά όμως και με ανάξια αισθητική) να διασώζει ο σύγχρονος κτηνώδης, κατασκευαστικά, τύπος καθιστικού τον οποίο το τσίρκο της μαζικής κατανάλωσης ρεκλαμάρει ως “καναπέ-κρεβάτι-γωνία” !

Προς Θεού! Δεν θέλω να προσβάλλω όσους αναγκάστηκαν να αγοράσουν αυτόν τον Φρανκενστάιν της μοντέρνας επιπλοποιίας. Διότι σέβομαι απολύτως το ομολογημένο κίνητρό τους.

Προτίθεμαι όμως να κανονιοβολήσω ριπηδόν υπέρ των προγόνων του εξαίσιου αυτού δημιουργήματος, της chaise longue. Κατασκευή η οποία, αν μη τι άλλο, συνδέθηκε με το νεωτερικό φαινόμενο της διαδοχής του “υψηλού” από το “ευχάριστο”, του ευχάριστου από το “χαριτωμένο” και αυτού από το “κακόγουστο”. Διότι τούτο το τελευταίο σχετίζεται με το “υψηλόν” όπως ο Βενιαμίν με τον Αβραάμ (εκεί και το ενδιαφέρον της αθάνατης κακογουστιάς). Έπεται, αναπαυτικά, συνέχεια.

2

Στην αρχαία Αίγυπτο, Ελλάδα και Ρώμη διακριτικό της αξίας των επίπλων ήταν όχι μόνο το ερεισίνωτο και τα ερεισίχειρα αλλά και σκαλιστά καμπυλωτά πόδια, άλλοτε τορνευτά, άλλοτε ζωόμορφα. Υπήρχε όμως μια διακοσμητική απαίτηση στη νεωτερική Δύση, η μορφοποίηση “cabrioles”, (από το λατινικό Capreolus = ζαρκάδι, οπότε cabrioles = τα χαριτωμένα ζωηρά ανασκιρτήματα και πολύ αργότερα η δίτροχη ιππήλατη άμαξα). Οι απαρχές του εμφανίστηκαν στην Κίνα κατά την Περίοδο των Τριών Βασιλείων και μερικά χρόνια μετά την καταστολή της Εξέγερσης των Κίτρινων Τουρμπανιών. Συμπτωματικά καθιερώνονται την ίδια περίοδο στην Κίνα και οι χειράμαξες, ως μόδα και όχι ως δυνατότητα καθώς και σοβαρές κρίσεις στις εκκλησίες του ταοϊσμού. Με κάποιες ιστορικά περίπλοκα ανιχνεύσιμες διαδρομές το κινεζικό αυτό γούστο θα ισχυριζόμουν ότι συνδέεται με το μεσαιωνικό εβραϊκό μπαρόκ της δυτικής Μεσογείου. Αυτό όμως είναι ένα άλλο ζήτημα.

Η Δύση αντλεί τις εμπνεύσεις της μέχρι τον 12ο αιώνα από την Ανατολή, αλλά από τον 13ο αιώνα κάνει την εμφάνισή του το γοτθικό ύφος με πλέον εμβληματικό έργο ξυλουργικής τον δρύινο βασιλικό θρόνο τον οποίο ο “Malleus Scotorum”, Εδουάρδος Α', εγκατέστησε στο Αββαείο του Westminster ενσωματώνοντας με αλαζονεία στον ξύλινο σκελετό του την Πέτρα του Πεπρωμένου της ηττημένης Σκωτίας. Ο θρόνος φτιάχτηκε από τον ξυλουργό Walter απ' το Durham.

Ας έχουμε υπ' όψη ότι η γοτθική περίοδος στην επιπλοποιία δεν θεωρείται ενιαία χρονικά στις διάφορες περιοχές της Ευρώπης. Στη Γαλλία και Αγγλία κρατά πέντε αιώνες, (1100-1500), στην Ιταλία 150 χρόνια (1250-1400) ενώ στην Ισπανία και Πορτογαλία από το 1200-1700, όλα αυτά περίπου βέβαια.

3

Η πολυαίωνη “γοτθική” σκιά στην ευρωπαϊκή επιπλοποιία καθόλου δεν εμπόδισεε να κατασκευαστούν αντικείμενα όπως η εταζέρα (étagère), το ντρεσουάρ (dressoir), το οποίο ίσως θυμόμαστε από τον στίχο του Mallarmé “Sur les crédences, au salon vide”, ορίστε, να και η φημισμένη κρεντάνς (crédence) -στενό τραπέζι ή στενός μπουφές (κάτι σαν τα σημερινά τραπέζια-κονσόλες) όπου τοποθετείτο το φαγητό μετά τον έλεγχο που διενεργούσε ο praegustator (ο εδέατρος των αλεξανδρινών χρόνων) για τυχόν ύπαρξη δηλητηρίου- και, φυσικά, ο θρόνος, η έδρα, κατά κανόνα μία και μοναδική στον οίκο για να κάθεται μεγαλόπρεπα ο δεσπότης του χώρου. Οι χαριτωμένες ονομασίες τους καθόλου των αντικειμένων αυτών καθόλου δεν τα προφύλασσαν από συμβολισμούς που βάραιναν περισσότερο από τη χρήση. Τώρα, σε σχέση με τα καθίσματα, οι κοινωνίες εκείνες ενδεχομένως γνώριζαν τα πλεονεκτήματα του αρχαιοελληνικού κλισμού, ωστόσο επέλεγαν συνειδητά μη αναπαυτικές κατασκευές αφού ουσιαστικά ενδιαφέρονταν (ως αρχαία εκδοχή της βιοπολιτικής) για εμποτισμό της ατομικής βιόσφαιρας με τελετουργικούς και συμβολικούς προσδιορισμούς.

Αν η crédence κραύγαζε τη θέση της μέσα στο σύστημα του ηγεμόνα με το dressoir τα πράγματα ήταν πιο περίπλοκα. Επρόκειτο για ένα σύνθετο έπιπλο. Μια προβολή μικρού και στενού τραπεζιού συνδυασμένου με ράφια, σε επαφή με τον τοίχο. Σήμερα θα το περιγράφαμε ως τραπεζάκι με όρθια πιατοθήκη. Εκείνη την εποχή τα πιάτα ήταν χρυσά ή ασημένια και ο αριθμός των ραφιών υποδήλωνε με σαφήνεια την κοινωνική σειρά του ιδιοκτήτη. Πέντε ράφια μπορούσαν να έχουν μόνο βασιλείς. Τέσσερα οι δούκες και οι μαρκήσιοι. Τρία οι κόμητες και βαρόνοι. Δύο οι απλοί chevaliers.

4

Από την άποψη της εξέλιξης των εργαλείων ξυλουργικής ο 14ος αιώνας υπήρξε εξαιρετικά σημαντικός. Νέου τύπου συνδέσεις ξύλων με κινισιές, γωνιάσματα en queue d'aronde (ψαλιδωτοί σύνδεσμοι “ουρά χελιδονιού”) και τέτοια. Μέχρι τη δεκαετία του '60 τα μυστικά της τέχνης ήταν ίδια. Η σύγχρονη Σκανδιναβική βιομηχανία επίπλων ισοπέδωσε την ξυλουργική τέχνη στο όνομα της απλότητας και της άνεσης. Ως παραγωγοί φθηνής ξυλείας εφηύραν και πλάσαραν έπιπλα ταχείας ανάλωσης. Τις τελευταίες δεκαετίες η πρώτη ύλη δεν είναι καν ξύλο αλλά κάτι ευτελέστερο.

Κάποτε αρκούσε ένα κάθισμα με ψηλή πλάτη και ερεισίχειρα για να συμβολίζει την εξουσία. Μόνο ο homo potens είχε το δικαίωμα να είναι homo sedens.

Σε καθίσματα σημαντικών προσώπων του 15ου αιώνα, διακοσμημένα με σερβιέτες (πτυχώσεις περγαμηνής), υπήρχε κάτω από το κάθισμα, κάτω από την έδρα ενσωματωμένο σεντούκι με κλειδαριά. Τουλάχιστον τότε οι πολύτιμες για την εξουσία πληροφορίες είχαν μια θέση σε σωστό σημείο...

Έχοντας πάντα ως στόχο την σεζ λονγκ κάνω παρεκβάσεις κυρίως για να λέγεται εμφατικά πόσο ένας πολιτισμός είναι πάνω απ' όλα ψυχισμός εκφρασμένος με συμβολικές μορφές και ότι οι εκφάνσεις του δεν συνδέονται τόσο με την ιστορία της τέχνης όσο με την βιωμένη συγκρότηση, την ένταση της κοινωνικής δυναμικής και εντέλει με αυτό που λέγεται “κοινωνική τάξη”. Οι παλιές εποχές όχι μόνο δεν έκρυβαν αλλά, αντίθετα, τόνιζαν τις διαφορές μεταξύ των ανθρώπων. Όμως η ανισότητα, μολονότι άδικη, μπορούσε να προειδοποιεί σαφέστερα τους αδύναμους για την εγκαθιδρυμένη κατάσταση των πραγμάτων.