Η κρίση τους και η χρήση της

Όσοι αφιερώνουμε λίγο περισσότερο χρόνο πέρα από την απλή κατανάλωση της κοινότοπης ειδησεογραφικής ύλης σχετικά με την πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση στις ΗΠΑ, όσοι παρακολουθούμε το αγκομαχητό του, εφτάψυχου όντως, θηρίου διακρίνουμε τη διαφορά: άλλο η κρίση ως οικονομικό φαινόμενο και άλλο η ιδεολογική χρήση της κρίσης, η εκμετάλλευση της στιγμής για ανάδυση ιδεών. Ιδεών θρησκευτικής έμπνευσης – πνευματικές και ηθικολογικές παρακαταθήκες με τις οποίες ο νεοφιλελεύθερος γιγαντοκαπιταλισμός προσβλέπει στη σωτηρία του ή στην παράταση του τιτανισμού του. Στην πραγματικότητα, όπως κάθε μελλοθάνατος, κάνει απλώς την προσευχή του.
Α΄
Για το πρώτο σκέλος λίγα θα μπορούσε να σχολιάσει, ας μου επιτραπεί, οποιοσδήποτε από τη στιγμή που λείπουν στοιχειώδεις εσωτερικές «τεχνικές» πληροφορίες. Ουδείς γνωρίζει τι ακριβώς συμβαίνει μεταξύ των τραπεζών που εμπλέκονται και ποιοι είναι οι μέτοχοι. Mάλιστα, κατά παράδοξο τρόπο, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης η κρίση παρουσιάζεται ως "αμερικανική" , μια υπόθεση "εθνική", λες και δε βρίσκεται στο κατώφλι της Ευρώπης αλλά και των παγκόσμιων αγορών. Το κρυφτούλι με την ανωνυμία των μετοχών είναι, ας πούμε, ένα χαρτί σ' αυτό το πόκερ για επαγγελματίες. Κανένα θολό τοπίο ωστόσο δεν εμποδίζει εμάς, τους κοινούς, να σκεφτούμε και να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα.
Όπως είναι λοιπόν προφανές, 5 είναι τα κυρίως πρόσωπα σ’ αυτό το έργο που για άλλους είναι δράμα και για άλλους φάρσα: οι δανειολήπτες, οι τραπεζικοί υπάλληλοι, οι φορολογούμενοι, οι μέτοχοι και οι πιστωτές των πιστωτών. Ποιοι είναι οι θιγόμενοι; Οι εργαζόμενοι τραπεζικοί οπωσδήποτε, αφού χάνουν τη δουλειά τους. Τι εικόνα κι αυτή του απολυμένου πρώην γιάπη με το χαρτόκουτο! Οι μικροεπενδυτές και αφελείς μέτοχοι επίσης, αφού βλέπουν τις λιγοστές μετοχές τους να γίνονται κουρελόχαρτα. Οι μεγαλομέτοχοι; Ας το δούμε αυτό. Η κρίση, το κραχ εκφράζεται ως χρηματιστηριακή υποτίμηση. Η αναγγελία της κατάρρευσης μιας τράπεζας γίνεται στο χρηματιστήριο, με την τιμή της μετοχής της. Συνεπώς κάποιοι έχουν ήδη πουλήσει τα πακέτα των μετοχών τους. Ποιοι είναι αυτοί που πρόλαβαν; Μήπως οι φουκαράδες μικρομέτοχοι που είναι εγκλωβισμένοι; Όχι βέβαια, είναι οι μεγαλομέτοχοι, αυτοί που έτσι κι αλλιώς είναι ήδη πληροφορημένοι εσωτερικά για την πορεία της τράπεζας. Ας πάμε τώρα στους πιστωτές των πιστωτών, δηλαδή στις τράπεζες που δάνειζαν τις τράπεζες που κατέρρευσαν. Εδώ είναι γνωστό ότι, αντίθετα με τα ισχύοντα στην Ελλάδα ή στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ οι τράπεζες κινούνται με πολύ χαμηλά δικά τους κεφάλαια σε σχέση με το τζίρο τους και συνεπώς με μεγάλο ρίσκο. Αυτός είναι ένας γενικός κανόνας του παιχνιδιού, γνωστός σε όλους. Όταν όμως το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, με όργανο τις τράπεζες γίνεται η λοκομοτίβα του καπιταλισμού στο κυνήγι του κέρδους, δηλαδή στη φρενήρη αύξηση του τζίρου με όλον αυτό τον πληθωρισμό των δανείων τι άλλο μπορεί να συμβαίνει από αυτό που είναι εγγεγραμμένο στο DNA του καπιταλιστικού συστήματος; Οι πιστωτές των πιστωτών δεν είναι ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο αφελείς από τους πιστωτές των δανειοληπτών. Εφαρμόζουν τον κανόνα του περιθωρίου μεταξύ της ασφάλειας με μικρότερο κέρδος και της επισφάλειας με μεγαλύτερο κέρδος. Στο βαθμό βέβαια που αυτές οι εκ των προτέρων γνωστές επισφάλειες δεν ξεπερνάνε ένα ποσοστό ζημιάς μικρότερης από το ποσοστό κέρδους που δίνουν αυτά τα τολμηρά ανοίγματα. Δεν παρασύρονται ωστόσο και οι πιστωτές των πιστωτών από την κατάρρευση των πελατών τους; Ασφαλώς και γι αυτό στη Μέκκα του φιλελευθερισμού αρχίζει να γίνεται με τον πιο επίσημο και σοβαρό τρόπο λόγος για «κρατικό παρεμβατισμό». Οπότε παύουν να είναι θιγόμενοι οι πιστωτές των πιστωτών αλλά και όλο το πιστωτικό σύστημα, αφού τα σπασμένα θα πληρώσει το αμέσως επόμενο πρόσωπο του έργου, οι φορολογούμενοι για τους οποίους δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι οι χειρότερα θιγόμενοι, εφόσον εφαρμοστούν σχέδια σωτηρίας τύπου σχεδίου Πόλσον το οποίο απέρριψε μεν το Κογκρέσο αλλά για λόγους που εν συνεχεία θα σχολιάσω. Μένουν, τέλος, οι δανειολήπτες. Θα μπορούσαν άραγε να ελπίζουν σε κάτι από αυτή την αναστάτωση; Σε τίποτα καλύτερο βέβαια αφού οι υποχρεώσεις τους παραμένουν και μεταβιβάζονται είτε στην τράπεζα που θα εξαγοράσει εκείνη που χρεωκόπησε είτε στο δημόσιο. Το χειρότερο, αντίθετα, είναι πιθανότερο, αφού στις συνθήκες της κρίσης οι αντοχές και ανοχές για καθυστερήσεις μειώνονται.
Οι κρίσεις, όπως είναι πασίγνωστο, αποτελούν αφετηρίες για νέους κύκλους επενδύσεων και επικερδών επιχειρήσεων και από μόνες τους, χωρίς την αποφασιστική παρέμβαση του λαϊκού και εργατικού κινήματος δεν οδηγούν σε κανενός είδους γενικευμένη κατάρρευση του καπιταλισμού. Η παρούσα κρίση παρουσιάζεται ως χρηματοπιστωτική αλλά ουσιαστικά είναι τυπική κρίση υπερπαραγωγής, η ουσία της δηλαδή είναι η ίδια με την κρίση του ΄29. Η επικράτηση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου αντικατέστησε τις κεϋνσιανές συνταγές της ενίσχυσης της ζήτησης μέσω της κρατικής μεσολάβησης με νέες συνταγές ενίσχυσης της ζήτησης μέσω τραπεζικής μεσολάβησης με κριτήριο την υποταγή της εργασίας στο κεφάλαιο. Γι αυτό σήμερα η κρίση δεν ξεκινά ως «κρίση υπερπαραγωγής» (αν και αδυναμία εξυπηρέτησης ενός στεγαστικού ή καταναλωτικού δανείου σημαίνει αδυναμία να αγοράσει κανείς εμπόρευμα από το ράφι της τράπεζας), δεν είναι δηλαδή ότι τα εμπορεύματα μένουν στα ράφια απούλητα (ας μην ξεχνάμε ότι μείωση της αγοραστικής δύναμης, σχετική εξαθλίωση και ύφεση ήδη υπά) αλλά ως «τραπεζική κρίση». Το αμέσως επόμενο στάδιο όμως θα είναι η μετατροπή της σε ανοιχτή κρίση υπερπαραγωγής, την ίδια στιγμή βέβαια που εκατομμύρια ένθρωποι στον κόσμο θα πεινούν ή θα φυτοζωούν.
Β΄
Ας έρθουμε όμως τώρα στις «άϋλες» πλευρές της κρίσης. Αναφέρομαι στο μεγάλο θέμα των θρησκευτικών φονταμενταλιστικών ιδεών τις οποίες θα προβάλλει η αμερικανική συντηρητική δεξιά. Πριν όμως από αυτό ας γίνει ένα σχόλιο για το περίφημο σχέδιο Πόλσον και τη σημασία της απόρριψής του από τη μεγάλη πλειοψηφία των ρεπουμπλικανών και μερίδας των δημοκρατικών. Η "αγέρωχη" στάση των ρεπουμπλικανών τι άλλο από δογματική προσήλωση στις νεοφιλελεύθερες συνταγές αλλά και ομολογία πίστης στις "αστείρευτες δυνάμεις" του καπιταλισμού μπορεί να σημαίνει; Κι όμως, προσλαμβάνεται και προβάλλεται ως σκίρτημα χειραφέτησης, ως ηχηρό "όχι" προς τα λόμπι και τους χρηματοδότες (στους οποίους πρώτη ήταν η Γουόλ Στρητ) και σαν "ναι" στην απαίτηση των απλών ψηφοφόρων.
Με πόση δαψίλεια διαχέονται πλέον οι επικρίσεις και τα αναθέματα για όλους αυτούς τους «επιθετικούς», «άπληστους», «αδηφάγους» που κυνηγούσαν επενδύσεις υψηλού ρίσκου για μεγάλες αποδόσεις. Φτάσαμε έτσι στον καινοφανή όρο των «τοξικών» τίτλων, λες και μπορεί να υπάρχει τραπεζική συμπεριφορά η οποία να κινείται σε πλαίσια «οικολογικά» ή «υγιεινής». Έχουμε τελετουργικά αποδιοπομπαίων τράγων, όπως η Λήμαν. Αυτό ακριβώς επιδιώκει όχι μόνο ο νέος τούτος όρος της "τοξικότητας" αλλά και ο κυρίαρχος δημοσιογραφικός λόγος όπως και η ίδια η κορυφή του συντεταγμένου αμερικανικού συστήματος. Η κερδοφορία είναι όμως αδιάσπαστα συνδεδεμένη με την κερδοσκοπία. Αλλού λοιπόν η ηθικολογία.
Η καταδίκη της έξαλλης, ληστρικής συμπεριφοράς των τραπεζών αποτελεί το όχημα πάνω στο οποίο θα πατήσει ο νέος φονταμενταλιστικός λαϊκισμός που θα υφάνει από δω και μπρος το συντηρητικό κατεστημένο.
Βέβαια, δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην εξοργίζεται μ’ αυτή τη μονόπλευρη, επιλεκτική λογική του ληστρικού καπιταλισμού: ιδιωτικοποιώ χαρά θεού δημόσιες επιχειρήσεις για να μην επιβαρύνονται τάχα οι φορολογούμενοι αλλά ρίχνω στις πλάτες τους τα χρέη των γιγάντων που καταρρέουν. Δεν είναι τυχαία λοιπόν η απόρριψη του σχεδίου Πόλσον. Η ομολογία της οικονομικής και πολιτικής ελίτ ότι χωρίς κρατική παρέμβαση οι μηχανισμοί της αγοράς αδυνατούν να αντιμετωπίσουν την κρίση αποτελεί ταυτόχρονα και σαρωτική κατάρριψη του νεοφιλελεύθερου μύθου. Αποτελεί ταυτόχρονα ομολογία χρεωκοπίας και ενός άλλου μύθου, του αστικοκαπιταλιστικού «τέλους της ιστορίας». Τρέχει να κρυφτεί καταντροπιασμένος ο δεξιός νεοφιλελευθερισμός αλλά σε αδιέξοδο βρίσκεται και ο κεντροδεξιός «τρίτος δρόμος» ο οποίος γνωρίζει πόσο ανεπαρκές είναι και το δικό του φύλλο συκής.
Βέβαια πολλοί «έγκυροι» σχολιαστές αλλά και σημαντικά τμήματα της ελίτ δείχνουν να απολαμβάνουν τη φιλολογία της κρίσης ακόμα και τη διασπορά της καταστροφολογίας. Δείχνουν άνετοι, νηφάλιοι. Δε θα ήταν έτσι ασφαλώς αν ήξεραν ότι οι εργαζόμενες μάζες δεν είναι παθητικές και έχουν δυνατότητες αντίδρασης.
Ακριβώς πάνω σε όλο αυτό το τεχνητά διογκούμενο σκηνικό της καταστροφής και της Αποκάλυψης (θέμα προσφιλές και θρησκευτικά καλλιεργημένο στο αμερικανικό κοινό) στήνεται η νέα «υπέρβαση». Το ισχυρό χαρτί εδώ λέγεται ηθική. Οι «υγιείς» δυνάμεις θα επανασυνδεθούν με τη βαθύτερη ουσία του καπιταλισμού, το «προτεσταντικό πνεύμα» του. Θα επικρατήσουν υποτίθεται λοιπόν πάλι οι σώφρωνες, οι εγκρατείς, οι ευσεβείς οι οποίοι θα προχωρήσουν σε «μεταρρυθμίσεις» και «αναγέννηση» του παραστρατημένου καπιταλισμού, οδηγώντας τον ξανά στην αληθινή του ρίζα και ταυτότητα: το βιβλικό του πεπρωμένο.
Αυτά όμως μας τα έχουν ξαναπεί, το φαγητό είναι ξαναζεσταμένο.
Οι εργαζόμενοι, οι πολίτες πρέπει να κατανοήσουν την αντικοινωνική και αντιδραστική φύση του καπιταλισμού, να διεκδικήσουν, να δράσουν και να επισπεύσουν την έλευση της αμετάκλητης μοίρας του.
Θάνος Κωτσόπουλος