Με αφορμή την παρέμβαση της κας Λαγκάρντ στους F.T.

Στις 14 Μαρτίου οι Financial Times δημοσίευσαν συνέντευξη της Γαλλίδας υπουργού Οικονομικών Κριστίν Λαγκάρντ στην οποία αποφάσισε να θίξει, αν και κατά βάθος υποκριτικά, ένα θέμα-ταμπού για τις γαλλογερμανικές σχέσεις:

Το εμπορικό πλεόνασμα της Γερμανίας ενδέχεται να αποβεί αβάστακτο για τους γείτονές της στην ευρωζώνη. Αν το κριτικό σχόλιό της το ενστερνιζόταν η γερμανική κυβέρνηση θα έπρεπε να χαλαρώσει τη σφικτή εισοδηματική της πολιτική, να τονώσει την εσωτερική της ζήτηση ώστε να αφήσει λίγο ελεύθερο χώρο για την ασθενική ανταγωνιστικότητα κοινοτικών οικονομιών (όπως π.χ. η ελληνική).

Το ζήτημα όμως αυτό του ελέγχου, της διαχείρισης αλλά και της κριτικής των πολιτικών που συνδέονται με τα εμπορικά ισοζύγια σε σχέση με τις ασυμμετρίες των συναλλαγματικών ισοτιμιών έχει μακρά ιστορία.

Ο John Maynard Keynes είχε επινοήσει ένα ενδιαφέρον σχέδιο αντιμετώπισης των ανισορροπιών στο ισοζύγιο των τρεχουσών συναλλαγών οι οποίες όμως -και κατά τούτο σχεδόν κάθε απόπειρα ελέγχου του παγκόσμιου εμπορίου καταλήγει να είναι ανεφάρμοστη- προκαλούνται από την ανισόμερη καπιταλιστική ανάπτυξη και, κατά συνέπεια, είναι πολύ δύσκολα αποφεύξιμες. Οι νόμοι της κεφαλαιοκρατικής ανάπτυξης και της κίνησης του κεφαλαίου εξηγούν γιατί κάποιες χώρες δημιουργούν εμπορικά ελλείμματα και το αντίστροφο.

Η ιδέα του Keynes, η οποία τέθηκε στο Bretton Woods to 1944, ήταν να δημιουργηθεί μια παγκόσμια τράπεζα, που θα ονομαζόταν International Clearing Union και η οποία θα ρύθμιζε το σύνολο του διεθνούς εμπορίου.

Η ανθρωπότητα είχε δοκιμαστεί από έναν αιματηρό μεγάλο πόλεμο. Οι προετοιμασίες μιας διεθνούς νομισματικής μεταρρύθμισης είχαν ξεκινήσει ήδη από τα χρόνια του πολέμου. Οι Σύμμαχοι έλπιζαν ότι αμέσως μετά τη νίκη τους θα έπρεπε να εγκαθιδρύσουν ένα σταθερότερο διεθνές νομισματικό σύστημα ενώ οι δυνάμεις του Άξονα επιθυμούσαν την αποδυνάμωση της στερλίνας. Ο Keynes θεωρούσε πως η χρήση του χρήματος που προέρχεται από το διεθνές εμπόριο είναι προβληματική και ότι η απουσία μιας ευρύτερης ρυθμιστικής αρχής καλλιεργεί παθολογικές και επικίνδυνες καταστάσεις στις διεθνείς σχέσεις.
Το μεγαλύτερο σφάλμα, πίστευε ο Keynes, ήταν ότι ιδίως τους τελευταίους αιώνες όλα τα διεθνή νομισματικά συστήματα έριχναν το βάρος της θεραπείας της νομισματικής ανισορροπίας στη χώρα με το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.

Πώς θα πετύχαινε το όραμά του; Με την έκδοση ενός ιδιαίτερου νομίσματος, με την ονομασία bancor, με το οποίο και μόνο θα πραγματοποιούντο όλες οι διεθνείς συναλλαγές. Κάθε χώρα όφειλε να «κλειδώσει» τη συναλλαγματική της ισοτιμία τη στιγμή που θα ετίθετο σε ισχύ το διεθνές αυτό νόμισμα, το οποίο θα προσδιοριζόταν όχι μόνο σε χρυσό αλλά και με βάση 30 ακόμη αγαθά.

Πώς θα λειτουργούσε η καθιέρωση αυτού του διεθνούς νομίσματος ως μηχανισμός εξισορρόπησης των διαφορών στο εμπορικό ισοζύγιο μεταξύ των χωρών;

Οι χώρες με εμπορικό πλεόνασμα θα ήταν πολύ πλούσιες σε μπάνκορ. Το νόμισμα όμως αυτό δεν θα μπορούσαν να το ανταλλάξουν με δολάρια ή γιεν ή λίρες. Συνεπώς δεν θα μπορούσαν να το χρησιμοποιήσουν ως κεφάλαιο παρά μόνο για περεταίρω εμπορικές συναλλαγές. Άρα, δεν θα υπήρχε κίνητρο πλουτισμού σε ένα εν μέρει άχρηστο νόμισμα, αφού μόνο στο διεθνές εμπόριο θα είχε πέραση. Συνεπώς, οι χώρες με διαρκές εμπορικό πλεόνασμα θα έπρεπε είτε να πάρουν μέτρα για τη μείωσή του είτε να δανείζουν τις ελλειμματικές χώρες σε bancor, πράγμα που θα δημιουργούσε αναθέρμανση του διεθνούς εμπορίου και της ανάπτυξης στις ελλειμματικές χώρες.

Στην ιδέα αυτή του Keynes κεντρικό σημείο ήταν, φυσικά, μια συμβατική διεθνής «πολιτική» συμφωνία ότι τόσο οι πλεονασματικές όσο και οι ελλειμματικές χώρες θα έπρεπε να τηρήσουν κανόνες ισορροπίας στο διεθνείς τους συναλλαγές.

Έτσι θα ασκείτο πίεση στις ελλειμματικές χώρες να μην αποκαθιστούν την ισορροπία μέσω μείωσης της ζήτησης για εισαγόμενα αγαθά αλλά μέσω της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητάς τους δηλαδή με την αύξηση των εξαγωγών τους, ενώ αντίστοιχα αντικίνητρα θα υπήρχαν για τις πλεονασματικές χώρες.

Στο σχήμα του Keynes οι υπανάπτυκτες χώρες (εκείνης της εποχής) θα αποκτούσαν με το σύστημα των bancors μεγαλύτερο βάρος στην κοινότητα του διεθνούς εμπορίου.

Οι ΗΠΑ ήταν ο μεγάλος θριαμβευτής του πολέμου. Πολύ γρήγορα το δολάριο, κλειδωμένο με το χρυσό, υπερκέρασε τη στερλίνα στις διεθνείς συναλλαγές.
Η ίδια η φορά των πραγμάτων έβαλε στην άκρη το σχέδιο του Keynes και επέβαλλε ένα άλλο, αμερικανικής κοπής του Harry Dexter White.

Η ουσιωδέστερη διαφορά του δεύτερου αυτού σχεδίου ήταν η διαιώνιση της παραδοχής ότι το βάρος της αποκατάστασης της ισορροπίας θα πρέπει να πέφτει στην εκάστοτε ελλειμματική χώρα.

Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι σε ομιλία του, πριν ένα ακριβώς χρόνο, το Μάρτη του 2009, ο πρόεδρος της «Τράπεζας του Λαού» της Κίνας Ζου Ξιάο Τσαν, με θέμα την ανάγκη μιας παγκόσμιας μεταρρύθμισης του διεθνούς νομισματικού συστήματος, χαρακτήρισε την ιδέα του Keynes «προφητική».