Στη μνήμη του Παύλου Φύσσα

Εσπευσμένα, ενοχλημένος κάπως από τον συνωστισμό του αποτροπιασμού αλλά όχι λιγότερο συγκλονισμένος, προσθέτω λίγα για τη φασιστική δολοφονία του Παύλου Φύσσα.

Όχι κάτι πρωτότυπο. Δεν βρίσκω τώρα έντιμα τα λόγια. Θέλω μόνο να υπενθυμίσω στους φίλους που με τιμούν με τις επισκέψεις τους πράγματα που γνωρίζουν, ίσως μόνο σαν έναυσμα μιας ευρύτερης συζήτησης. Δανείζομαι σκέψεις του πολιτικού στοχαστή John Grey, από το έργο του Black Mass.

Είναι αλήθεια κάπως ακραία αλλά πολύ χρήσιμη, ιδίως σήμερα, η θέση των Adorno και Horkheimer στη Διαλεκτική του Διαφωτισμού ότι ο ναζισμός (και ευρύτερα ο φασισμός) δεν ήταν παρά λογική εξέλιξη του Διαφωτισμού.

Πρώτα πρώτα δεν πρέπει να λησμονούμε πόσο έντονα ο φασισμός υπήρξε και εξακολουθεί να είναι ένα νεωτερικό ευρωπαϊκό φαινόμενο. Πήγασε μάλιστα από προσφιλείς παραδόσεις της Ευρώπης.

Για τον τελευταίο αυτό υπαινιγμό ας συγκρίνει κανείς τι άντλησε ο ευρωπαϊκός φασισμός από το ρεύμα του Αντιδιαφωτισμού (Herder – De Maistre) και τι από τον Διαφωτισμό. Πόσο ας πούμε αντίθετοι ήσαν αμφότεροι οι προαναφερθέντες στις ιδέες της φυλετικής ή της πολιτισμικής ανωτερότητας και πόσο έδαφος καλλιέργησαν σημαντικοί στοχαστές του Διαφωτισμού με πρόταγμα πάντα τον Ορθό Λόγο!

Ας πούμε, ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα η ευρωπαϊκή ακροδεξιά ενστερνιζόταν θετικιστικές ιδέες, όπως του αντισημίτη, μοναρχικού και αντικοινοβουλευτικού Charles Maurras, θεωρητικού της Action Française. (Τον οποίο μνημονεύει μέχρι σήμερα η Ελεύθερη Ώρα ! )

Ας θυμηθούμε τις ευρωπαϊκές ιδέες περί της φυσικής ανισότητας των ανθρώπων. Ο John Locke, ο οποίος συνέταξε το προσχέδιο συντάγματος της παλιάς αμερικανικής πολιτείας της Καρολίνα αποδεχόταν ταυτόχρονα με την αρχή της ανεξιθρησκείας και την ιδέα ότι οι Ινδιάνοι και οι Αφρικανοί εκ φύσεως δεν θα μπορούσαν να επιδοθούν στη γεωργία και επομένως δεν είχαν δικαίωμα στην ιδιοκτησία.

Από την εποχή του Διαφωτισμού και μετά διαδόθηκαν οι προ-αδαμικές θεωρίες, εκδοχές των οποίων προσυπέγραφε ο ίδιος ο Βολταίρος. Ο Kant στις Παρατηρήσεις σχετικά με το αίσθημα του Ωραίου και του Υψηλού σημείωνε πως “οι νέγροι της Αφρικής δεν έχουν εκ φύσεως κανένα αίσθημα που να υπερβαίνει το μηδαμινό”. Ο John Stuart Mill στο Περί Ελευθερίας παρατηρούσε πως η απαλλαγή των Κινέζων από την αιώνια στασιμότητα μπορεί να προέλθει μόνο από ξένους (Δυτικούς).

Ακολούθησαν οι “φυλετικές επιστήμες” του 19ου αιώνα, από την ευγονική, την εγκληματολογία του Lombroso μέχρι τις πιο πρόσφατες “έρευνες” των Kurzban, Tooby και Cosmides του πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, που ερευνούν το βάσιμο της ρατσιστικής ανθρωπολογικής υπόθεσης.

Όσο κι αν παραμένει όμως το φαινόμενο του ρατσισμού ανοικτό σε επιστημονικές έρευνες και ερμηνείες έχει αναμφισβήτητα την ιστορική εκδοχή του “φιλελεύθερου ρατσισμού” του 19ου και 20ου αιώνα. Τα καλύτερα γνωρίσματα του ανθρώπου της (Βορειοδυτικής) Ευρώπης και των ΗΠΑ υπήρξαν και εξακολουθούν να είναι τα πρότυπα για την τελειοποίηση της ανθρωπότητας. Για τον φιλελεύθερο ρατσισμό όποιος πολιτισμός αντιστέκεται ή καθυστερεί την έλευση του οικουμενικού πολιτισμού είναι άξιος υποταγής και συμμόρφωσης.

Ο αντισημιτισμός, μολονότι έχει αρχαίες και μεσαιωνικές καταβολές ουδέποτε πριν τη νεωτερική εποχή κατέληξε σε ένα “επιστημονικό” πρόγραμμα φυλετικής εξόντωσης.

Οι ερμηνείες και οι αναλύσεις για τον φασισμό είναι πολλές διότι είναι ένα πολύπλοκο και σύμφυτο φαινόμενο με τη νεωτερική σκέψη και κυρίως με τη νεωτερική οικονομία. Όσοι ξορκίζουν τα "άκρα" ας γνωρίζουν ότι έχουν ιστορικό και πολιτισμικό βάθος. Ευρωπαϊκό βάθος.

Πέρα από την καταδίκη της εγκληματικής διάστασης του φασισμού, τη θεσμική αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων, την ενεργή, δραστήρια και αγωνιστική επαγρύπνηση των δημοκρατικών πολιτών απαιτείται και πληροφόρηση, καλλιέργεια επίγνωσης και αυτοανάλυσης για τις βαθύτερες ρίζες του φαινομένου που ενυπάρχει στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, στις πολιτισμικές καταβολές μας, στη δομή του ψυχισμού μας.

Προσοχή, ο φασισμός δεν κατοικεί κάποιου αλλού.




Θάνος Κωτσόπουλος