Ποιος θα είναι ο τρόπος
της Ευρώπης;
Απειλή διάσπασης της
ευρωζώνης - και με αυτή της Ευρωπαϊκής
Ένωσης – δεν υφίσταται. Αλλά εν όψει
των ευρω-εκλογών αναζωπυρώνεται η
συζήτηση σχετικά με το βαθύτερο ήθος
της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Οι “εθνικο-λαϊκιστικές”,
ευρωσκεπτικιστικές, ευρωφοβικές τάσεις
αποτελούν το πρώτο θέμα. Αυτές θα
χρωματίσουν και τις επικείμενες εκλογές.
Δυστυχώς. Όμως, πηγαίνω και ανάποδα.
Επειδή αυτή η ιστορία δεν είναι καινούργια,
θυμίζω πως όποιος σε παλαιό και άδολο
χρόνο εξέφραζε, χάριν και μόνο σχολαστικής
ανάλυσης, την ανησυχία μήπως αναπτυχθεί
ένα “αντίπαλο” votum
ευρωπαϊσμού, (είχε
επισημανθεί στον τότε λόγο περί
“συνταγματικού πατριωτισμού” αλλά
επίσης είχε -και έχει- μια πιο χυδαία
διάδοση, ως είδος “ευρωλαϊκισμού”) θα
ακουγόταν ασφαλώς ως εκκεντρικός. Σήμερα
επειδή αιωρείται η υποχώρηση από την
“περισσότερη” Ευρώπη μπορεί, επί το
μαχητικότερον, να μετασχηματιστεί το
votum σε
sacramentum.
Αυτό δεν θα το ήθελα.
Πρέπει να θυμηθούμε
ότι καλώς ή κακώς η ιδέα της ευρωπαϊκής
ολοκλήρωσης τέθηκε ως συνώνυμη της
υπόσχεσης για συλλογική
ευημερία. Η Κοινή Αγορά εκκινούσε από
τα οφέλη του διευρυμένου εμπορίου.
Επίσης και το promissum
της ολοκλήρωσης της κεφαλαιαγοράς, του
ενιαίου νομίσματος και της οικονομικής
ένωσης. Αυτή η προσδοκία αντιστάθμιζε
τον εύλογο σκεπτικισμό και την απροθυμία
για βαθιά ψυχική δέσμευση επί όλου του
εγχειρήματος – και πώς αλλιώς
σε μια ήπειρο ισχυρών εθνικών ταυτοτήτων
και συμφερόντων. Αρκούσε όμως (μέχρι
μια εποχή) η θεμελιωδώς ρεαλιστική
πρόβλεψη ορισμένων οικονομικών –
επιχειρηματικών οφελημάτων -υπό
την έννοια του pactum.
Μια επιχείρηση στην
οποία κανείς, αν ήταν δυνατόν, δεν έπρεπε
να χάνει, αλλά και ο καθένας να κερδίζει
όσο περισσότερα για τον εαυτό του.
Υπήρχαν άλλωστε αντίστοιχες αφηγήσεις
στις πρωταρχικές εθνικές συγκροτήσεις
μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών που ενίσχυαν
αυτή την αισιοδοξία.
Σήμερα τείνει να
επικρατήσει, νομίζω, η συναίνεση επί
ενός νέου οικονομικού ρεαλισμού για
την πορεία της Ευρώπης. Τα ιδιαίτερα
εθνικά συμφέροντα των ισχυρών μελών θα
πρέπει να εξυπηρετούνται εμφανώς
ικανοποιητικά. Θα πρέπει να αποκατασταθεί
η εμπιστοσύνη τουλάχιστον στο στοιχειώδες
επίπεδο των οικονομικών ευκαιριών. Οι
λαοί της Ευρώπης περιμένουν λύσεις στην
παρατεταμένη ύφεση και λιτότητα.
Αλλά με ποια μέθοδο θα
απαντηθεί το αίνιγμα ποιος υφίσταται
τη μεγαλύτερη θυσία εν ονόματι των
άλλων; Πώς θα αποκατασταθεί η αμοιβαία
εμπιστοσύνη όταν οι εταίροι όχι μόνο
ως κράτη αλλά και ως λαοί αλληλοϋποβλέπονται;
Ένας πολύ παλιός εφιάλτης αναβιώνει:
από την εποχή του ancien régime, όταν η Γαλλία
επέβαλε ελεγχόμενες πτωχεύσεις στους
πιστωτές της με μειώσεις των επιτοκίων
δανεισμού της και παρατάσεις στις λήξεις
των ομολόγων της αλλά με αδυναμία
επιβολής και είσπραξης φόρων. Μόνο που
σήμερα καμιά επανάσταση δεν πρόκειται
να συμβεί. Στη σημερινή ΕΕ, το πλεονέκτημα
του χαμηλού κόστους δανεισμού
καταποντίζεται από το κόστος αποφυγής
έστω και μιας πτώχευσης κράτους-μέλους.
Ένα κόστος που όλοι, δυστυχώς, προσπαθούν
να αποφύγουν. Και αυτά όταν όλες οι
αξιόπιστες έρευνες δείχνουν τα υψηλότατα
ποσοστά δυσαρέσκειας και απογοήτευσης
στους ευρωπαϊκούς λαούς, ιδίως για την
αντιμετώπιση της κρίσης. Ο βηματισμός
θα γίνει πιο αργός, πιο προσεκτικός.
Εντωμεταξύ, η διεθνής
δημοσιογραφία, ιδίως το Spiegel,
θα ψυχαγωγεί τους αναγνώστες
παρουσιάζοντας τον Schäuble
ως οραματιστή της ένωσης (κατά την έννοια
του votum σχολιάζω)
ενώ την πραγματίστρια
Merkel να
χειρίζεται τα δημοσιονομικά και
νομισματικά ζητήματα κατά την έννοια
του pactum. Από
εκεί και τα “φλερτ” τύπου Cameron.
Υπερβολές; Πιθανόν. Ας έχουμε κατά νου
πάντως ότι λιγότεροι πλέον βρίσκουν
ευφυές ή πρέπον ένα votum στο
μέλλον της ΕΕ. Ας
ελπίσουμε ότι δεν θα το έχουμε εδώ, στα
δικά μας, μέρες που έρχονται. Μας αρκεί
το pacta sunt servanda.
Και για να το λέμε
ολοκληρωμένα:
rebus sic stantibus.
PS: Οι
λεπτές αλλά ουσιώδεις διαφορές των
λατινικών όρων pactum, votum και sacramentum (οι οποίοι σημαίνουν διαβαθμίσεις όρκου), από το Harper's
Dictionary of Classical Literature and Antiquities.
Θάνος Κωτσόπουλος
