Στη συλλογή και μετάφραση αρχαίων αιγυπτιακών κειμένων της Μ. Λίχταϊμ βρίσκω την "Αντιλογία ανάμεσα σ' έναν άνθρωπο και στην ψυχή του", ένα από τα πρώτα διαλογικά κείμενα, χρονολογημένο στα μέσα της Δωδέκατης Δυναστείας, περίπου από το 1.990–1.800 π.Χ. Ο δυστυχής ανακοινώνει στο ba του ότι θέλει να αυτοκτονήσει αλλά εκείνο τον απειλεί πως αν το πράξει θα τον εγκαταλείψει για πάντα. Η συνέχεια άραγε καταστράφηκε ή μήπως ο συγγραφέας άφησε σκόπιμα σε αιώνια εκκρεμότητα τη σύγκρουση διαλόγου και απόφασης ;
*
Στην πολύπαθη Δυτική Όχθη βρίσκεται και η Ναμπλούς, κάποτε Φλαβία Νεάπολη για τους Έλληνες και τους Ρωμαίους, Σεκέμ για τους Εβραίους. Εκεί γεννήθηκε ο Ιουστίνος ο Φιλόσοφος και Μάρτυς του 2ου μ.Χ. αιώνα, εκ των θεμελιωτών της απολογητικής γραμματείας και διαμορφωτής της χριστιανικής έννοιας του σπερματικού λόγου. Συγκρατώ την πρώτη σκηνή από τον "Προς Τρύφωνα Ιουδαίον Διάλογο". Καθώς μια μέρα περπατά συναντά μια παρέα. Τον συναντά ένας που του συστήνεται ως Τρύφων ο Ιουδαίος. Έχει έρθει στην Κόρινθο θέλοντας να αποφύγει τα δεινά του Τρίτου Ιουδαϊκού Πολέμου. Προσέρχεται με διάθεση να διδαχθεί από αυτόν. "Καὶ τί ἂν, ἔφην ἐγώ, τοσοῦτον ἐκ φιλοσοφίας σύ τ' ἂν ὠφεληθείης, ὅσον παρὰ τοῦ σοῦ νομοθέτου καὶ τῶν προφητῶν;" (Εσύ από χώρα νομοθετών θεϊκών εντολών και προφητών έρχεσαι, τι θες από μένα, τον ρωτά ο Ιουστίνος.) Ο Τρύφων απαντά: "Τί γάρ; οὐχ οἱ φιλόσοφοι περὶ θεοῦ τὸν ἅπαντα ποιοῦνται λόγον;"
*
Δεν μου αρέσει, κατά το συρμό και αφού τζάμπα είναι, να κατηγορώ τους πολιτικούς συλλήβδην. Σε συνέχεια των σκέψεων για το γκενμπά πρέπει να πω ότι η ανάληψη κυβερνητικών καθηκόντων θέτει σε όλα τα επίπεδα ένα τεράστιο όγκο προβλημάτων από τα οποία πάρα πολλά λύνονται ιδίως με τη συμβολή της υπηρεσίας. Η υποχρεωτική συστηματοποίηση της διοικητικής καθηκοντολογίας από τα Μνημόνια και η σταδιακή επιβολή τεχνοκρατικών κανόνων ελέγχου και επιλογής προσωπικού για την επάνδρωση ομάδων έργου αποτέλεσε πρόοδο. Αλλά στα αδιέξοδα προβλήματα οι υπουργοί κάνουν στο γραφείο τους κλειστές συσκέψεις ή στέλνουν συμβούλους για αυτοψία. Τότε μήπως το απολυταρχικό μοντέλο των καταδρομών που κάνει ο Πούτιν είναι καλό; Ενίοτε ίσως. Καλύτερο όμως είναι το ιαπωνικό σύστημα. Ο CEO εφαρμόζει το γκενμπά (από πάνω προς τα κάτω αυτοψία) αλλά οι εργαζόμενοι, εφαρμόζουν το καιζέν, για το οποίο μιλήσαμε, της από τα κάτω βελτίωσης διότι δεν θέλουν να κληροδοτήσουν στους επόμενους ένα πρόβλημα αλλά μια λύση.
*
Γκεν-μπα στα ιαπωνικά είναι ο πραγματικός τόπος, το σημείο όπου υπάρχει η πρωτογενής πληροφορία. Θα προτιμούσα "η σκηνή του προβλήματος". Η συμβολή της ιδέας του γκενμπά στη διοίκηση κολοσσιαίων εταιρειών είναι τεράστια. Αυτό που κυρίως συνιστά είναι να μην υπάρχει βιασύνη για απαντήσεις πριν εξαντληθεί η έρευνα πεδίου. Καμιά σύσκεψη γραφείου ή τεκμηριωμένη αναφορά στις οθόνες δεν μπορεί να δώσει λύσεις σε αδιέξοδα όσο το γκενμπά. Ακούγεται απλοϊκό; Η παραγωγή συζητήσεων απομακρυσμένων από τη σκηνή του προβλήματος είναι σύμπτωμα του ευρύτερου φαινομένου της γραφειοκρατίας, δημόσιας και ιδιωτικής. Η διαφορά όμως επιχειρηματικής και πολιτικής διοίκησης είναι ότι η πρώτη πληρώνει η ίδια το πρόβλημα ενώ η δεύτερη το φορτώνει σε άλλους.
*
Θυμάμαι, πριν καλά-καλά μάθω ποιος είναι ο Ευγένιος Ντύρινγκ διάβαζα το "Αντι-Ντύρινγκ". Είχα επίγνωση, παρά την πολύ νεαρή ηλικία μου, ότι κάτι πάει πολύ στραβά όταν σου λένε να παπαγαλίζεις κριτικά κείμενα. Καλύτερα να έχεις λάθος δάσκαλο και να του ασκήσεις κριτική όταν ωριμάσεις παρά από την πρώτη μέρα στην τάξη να σε έχουν πείσει ότι είναι άσχετος και ανυπόληπτος. Η εμφύτευση συγκρουσιακής προδιάθεσης χωρίς γνώση είναι επικίνδυνη. Νομίζω ο Χέγκελ υπερτόνισε την ενδιαφέρουσα ιδέα ότι η σύγκρουση είναι συστατικό στοιχείο μιας υγειούς διαπροσωπικής σχέσης, αυτοσυνειδησίας και έντιμης πολιτικής συγκρότησης. Προφανώς όμως δεν ευθύνεται εκείνος για την παγίωση της αρχής ότι η εριστικότητα προηγείται της γνώσης !
*
Στην Ελλάδα, όταν διδάσκεται ή προτείνεται σύγχρονη οργάνωση και διοίκηση κατά κανόνα το ακροατήριο αντιδρά με ευγενική αδιαφορία, ανία ίσως και εχθρότητα. Δεν μπορείς να μιλάς στους Έλληνες π.χ. με ενθουσιασμό για το μοντέλο "κάιζεν", το οποίο στα ιαπωνικά σημαίνει "αδιάκοπη συλλογική βελτίωση" διότι αμέσως θα σου πουν "τι εννοείς βελτίωση και για όφελος ποιανού" ή "ό,τι αφορά όλους, ακόμη κι αν είναι καλό, εμένα μου στερεί την ελευθερία" (π.χ. η απαγόρευση καπνίσματος στους κλειστούς χώρους). Όλοι όμως σε ακούνε με ευχαρίστηση όταν τους λες ότι η οικονομική και παραγωγική νοοτροπία της σύγχρονης Ιαπωνίας επηρεάζεται από πέντε φιλοσοφικά συστήματα: τον βουδισμό, τον κομφουκιανισμό, τον ταοϊσμό, τον σιντοϊσμό και τη φιλοσοφία της Toyota !
*
Ο George W. Bush, λίγο πριν την επίθεση στο Ιράκ, χλεύαζε τον ΟΗΕ και δήλωνε ότι "δεν χρειάζεται την άδειά του". Έπραττε διανοία κυρίαρχου. Εκείνου, κατά την "Πολιτική Θεολογία" του Schmitt, που αποφασίζει για την "κατάσταση έκτακτης ανάγκης", για την εξαίρεση. Κι ας φώναζε ο ανώτατος δικαστής Κένεντι ότι τα συντάγματα υπάρχουν πρωτίστως γι αυτές τις καταστάσεις. Βέβαια, σ' εκείνη τη συγκυρία οι ΗΠΑ ήταν η μόνη και αναμφισβήτητη υπερδύναμη. Ούτε καν περνούσε απ' το μυαλό του Μπους ότι η εξαίρεση τελεί πάντα με ρήτρα κινδύνου και αβεβαιότητας, με κάποιες πιθανότητες κατάλυσής της μετά την έκβαση της εμπόλεμης αναμέτρησης. Μέσα στην, όσο γίνεται, ορθολογική θεμελίωση της έκτακτης ανάγκης, σε συνήχηση και με τον Αριστοτέλη, είναι και η προπαρασκευή για το ενδεχόμενο η άσκηση κυριαρχίας να προκαλέσει την αυτοκαταστροφή της.
*
Όταν ερωτάται ο πινγκουινολόγος καθηγητής Ντέιβιντ Έινλι (ο οποίος δέχεται να μιλήσει, αφού από καιρό βρίσκεται σε σχεδόν πλήρη απόσυρση ) αν οι πινγκουίνοι τρελαίνονται, εκείνος ξαφνιάζεται. "Με την έννοια μιας ριζικά διαφοροποιημένης συμπεριφοράς, όχι", απαντά. Αλλά συχνά αποπροσανατολίζονται και κατευθύνονται σε αυτοκαταστροφικό προορισμό", συμπληρώνει. Όταν όμως ο φακός μού δείχνει αυτόν εδώ τον πιγκουίνο να μην πηγαίνει προς την ακτή, όπου υπάρχει τροφή αλλά να τρέχει προς την άγονη ενδοχώρα σκέφτομαι ότι μάλλον ανα-προσανατολίζεται, καθώς έλκεται από ένα κάλεσμα φυγής από το κοπάδι, παρά τη σχεδόν βέβαιη επίγνωση της τραγικής του κατάληξης. Το αναπάντητο είναι αν θα είχα το θάρρος να μάθω τι ακριβώς συμβαίνει στον τρελό πινγκουίνο κι αν εκείνος θα είχε την όρεξη να μου εξηγήσει...
*
Φτιάχνεις μια εφαρμογή που συνδέεται με το FB, π.χ. την "thisisyourdigitallife". Όσοι την κατεβάζουν, εκχωρούν δικαιώματα χρήσης των προσωπικών τους πληροφοριών και προτιμήσεων. Μετά φτιάχνεις το προφίλ κάθε αφελούς ("ψυχογράφημα" το λένε κομψά). Τέλος, μπορείς να υποσχεθείς στον χρηματοδότη σου ότι θα καταφέρνεις να επηρεάζεις την καταναλωτική και την πολιτική συμπεριφορά του κάθε βλάκα. Αυτό, μέσω FB, έκανε από το 2015 ο νεαρούλης καθηγητής "ψυχολογίας" του Κέμπριτζ, δρ. Αλεξάντρ Κόγκαν με την εταιρεία Strategic Communication Laboratories / Cambridge Analytica. Όλη η ιστορία, από τα ψυχογραφικά ερωτηματολόγια, μέχρι τον ευφάνταστο πολιτικό της αντίκτυπο είναι μια ακόμη προσβολή στη νοημοσύνη του πολίτη. Οπότε όχι και "κίνημα" #deletefacebook !
*
Like Ocean. Καταλαβαίνω ότι το μόνο που μας απέμεινε είναι η ιδεογραμματική επικοινωνία, με τα 6 πλέον εύχρηστα "ιμότζι" του FB. Ωστόσο, αυτό δεν επιτρέπω να μου συγχωρεί ένα προσωπικό μου αμάρτημα. Τις προάλλες διάβασα ανάρτηση μιας πολύ αγαπητής φίλης σ' αυτήν εδώ την κοινότητα και ενώ με συγκίνησε, μου ενεργοποίησε μια επιθυμία συζήτησης, "ανθρώπινης" σχέσης το σκότωσα, το έπνιξα στα άπατα νερά του "Like Ocean". Διαβάζω σε μελέτες ότι π.χ. οι εντός ενός μηνός 21.000 αναπαραγωγές στο FB έγκυρων αρθρογράφων μεγάλων ευρωπαϊκών εφημερίδων μάζεψαν 57,5 εκ. αντιδράσεις στις οποίες το 80% ήταν "λάικ", 5,5% "τέλειο", 5,4% "έλεος" κλπ. Κατά την ίδια έρευνα, στις ΗΠΑ η καρδούλα χτύπησε 6% ενώ στη Γερμανία 2%. (Και μην κατηγορήσουμε τους Γερμανούς για ψυχρότητα διότι έπιασαν 6% "χα-χα" ενώ οι Βρετανοί 2%). Εντάξει μ' αυτά, με τη φιλία όμως τι γίνεται...
*
Πληθωρικότατες οι αφηγήσεις περί της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Μπόλικη παπαγαλία και στην πολιτική ρητορική. Δεν αμφισβητώ γεγονότα, όπως την ψηφιακή υπερ-διασύνδεση, τη ρομποτική, την τεχνητή νοημοσύνη, το νέο "πετρέλαιο" των big data, την ευφυία εν τη παλάμη. Αλλά, όπως στοιχημάτιζε και ο Αμερικανός πολυεκατομυριούχος Μαρκ Κιούμπαν, τα ρομπότ δεν θα θα τα πηγαίνουν ποτέ καλά με την κριτική σκέψη. Για να μην αναφερθούμε στη φουτουριστική κακογουστιά. Ας πούμε, ότι ένα συκώτι για μεταμόσχευση σε άνθρωπο θα έχει, λέει, κατασκευαστεί από έναν 3D printer. Επίσης, τι ανακατεύονται οι πολιτικές καριέρες; Οι προεξόφληση ευτυχούς πολιτικού μέλλοντος λόγω της τεχνολογικής προόδου μου προκαλούσε πάντοτε αηδία.
*
Πώς φτάσαμε από το παραμύθι της "Δημοκρατίας του Χατάι" της ταινίας "Ο Ιντιάνα Τζόουνς και η Τελευταία Σταυροφορία", του 1989, στο δραματικό έργο "Αφρίν" του 2018; Η εικόνα της κινούμενης Μεσογείου στην παραλία της Αλεξανδρέτας με τους φοίνικες σε καθηλώνει. Πίσω, ανατολικά, στο ίδιο περίπου γεωγραφικό πλάτος, τα ημιαυτόνομα καντόνια Αφρίν, Κομπανί και Τσιζιρέ. Για κάποιους συγκροτούν απλώς το δυτικό, συριακό Κουρδιστάν ενώ για άλλους ένα ενδιαφέρον επαναστατικό πείραμα άμεσης δημοκρατίας και αυτονομίας, συμβουλιακής οργάνωσης, ελευθεριακής πολυφυλετικής και πολυθρησκευτικής συνύπαρξης, όλο αυτό που ονομαζόταν "Επανάσταση Ροζάβα". Η Ροζάβα είναι ίσως ένα από τα κλειδιά για να κατανοήσουμε τη συναίνεση όλων για τον περίπατο του Ερντογάν στο Αφρίν και πιθανόν στα λοιπά πετρελαιοφόρα καντόνια. Ένα ντιλ που για να πάρουμε χαμπάρι τις λεπτομέρειές του θα έπρεπε να το δούμε από κοντά.
*
Για τον έρωτα με το πορτογαλικό μοντέλο και το αφήγημα της αύξησης του κατώτατου μισθού. Να κρατήσουμε ότι η Πορτογαλία βγήκε το 2014 από τα μνημόνια χωρίς να έχει προ-νομοθετήσει μέτρα. Το 2013, όταν, επί Κοέλιο, έβγαινε προσεκτικά στις αγορές η οικονομία της άρχιζε να περπατάει. Υπήρξε η χώρα, πριν και από την Ελλάδα, στην οποία στήθηκε το μοντέλο των Conversos. Την εφαρμογή πολιτικών που ενέκριναν οι δανειστές ανέλαβε η συμμαχία των σοσιαλιστών του Κόστα με τη στήριξη Μπλοκ Αριστεράς - κομμουνιστών. Όντως η ανεργία, κυρίως των νέων, μειώθηκε και αποφασίστηκαν μικρούλες αυξήσεις στους κατώτατους μισθούς. Αυτό που εγώ ξέρω για το περιβόητο αυτό θέμα, από τις εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του ΟΟΣΑ και του IMF, είναι ότι (α) προηγήθηκε ραγδαία αύξηση (δεκαπλασιασμός) των επενδύσεων και (β) υπήρξε από κοινού συμφωνία δανειστών και κυβέρνησης να μειωθεί το απαράδεκτα υψηλό ποσοστό φτώχειας εντός της απασχόλησης.
*
Τα προανακρούσματα για τα after του Τρίτου (86 δις) Μνημονίου ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ (19/08/2015-20/08/2018) δείχνουν ότι θα έχουμε "κάτι" τέταρτο, που θα ακούει στον ευφημισμό "Συμφωνία Συνεννόησης". Ίσως με μικρές φορολογικές βελτιώσεις, ίσως με αύξηση του κατώτατου μισθού (η γνώμη μου σε επόμενη ανάρτηση), με κάποια αναπτυξιακά μέτρα, με επεκτάσεις στις αποπληρωμές τόκων και ωριμάνσεις ομολόγων και διάφορα μαξιλαράκια. Αυτά όμως αν όλα πάνε καλά με τα στρες-τεστ των τραπεζών, με την εκπλήρωση των 88 προαπαιτούμενων της Δ' Αξιολόγησης και το τι εντέλει θα αποφασιστεί στους τρεις επόμενους κρίσιμους μήνες. Με το ΔΝΤ μέσα, με αβέβαιη την χρήση της προληπτικής πιστωτικής γραμμής (για ποια "καθαρή" έξοδο στις αγορές μιλούν;), με προ-νομοθετημένα μέτρα για πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% μέχρι το 2022, μειώσεις συντάξεων από το 2019 και μείωση του αφορολογήτου. Ό,τι συμφωνηθεί με τους δανειστές θα έχει συναρτηθεί με τα Μνημόνια 1, 2 και 3. Μη μας σερβίρει κανείς το τέταρτο ημι-μνημόνιο ως έδεσμα αριστερής ή πορτογαλικής μαγειρικής.
*
Τα ερωτήματα που έθετε για τα αδιέξοδα της τέχνης ο φιλόσοφος και σκηνοθέτης Αλεξάντερ Κλούγκε (φίλος του Αντόρνο και νομικός σύμβουλος του φρανκφούρτειου Ινστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας) στην ταινία του Die Artisten in der Zirkuskuppel: Ratlos με τα γυρίσματά της να γίνονται κοντά το Μάη του '68 μου φαίνονται ίδια με τα διαχρονικά ερωτήματα για την πολιτική: πώς να παραχθεί τέχνη/πολιτική όταν τα ακροατήρια/ψηφοφόροι θέλουν κυρίως να διασκεδάσουν/αυτοεπιβεβαιωθούν; Ποιο είναι το προσφορότερο μέσο επικοινωνίας για τη μεταφορά και συνάντηση παλιών και νέων ιδεών και αναζητήσεων που όσο μάλιστα διαφέρουν τόσο αναδεικνύουν τα άκρα όρια και το μέτρο;
*
Sederunt Principes ! Το μήνυμα, Νίκο, που στέλνουν είναι ότι όλα, αιώνια, θα ρυθμίζονται από την κορυφή. Εκεί, μέσα σε κλειστά δωμάτια, χάρη στην εξασθενημένη βούληση των υπολοίπων, θα συνεδριάζουν για το μέλλον, νομίζουν. Τους αρέσει η δημοκρατία να είναι τύμπανο χωρίς μεμβράνη. Ένα τενεκεδένιο στεφάνι να το φορούν κορώνα στα κεφάλια των καλοπροαίρετων. Η δημοκρατία εξακολουθεί να τρομάζει. Αυτή είναι το φάντασμα που πλανιέται πάνω από τον τωρινό κόσμο μας. Το μόνο παρήγορο με την περίπτωση της.
*
Πριν χρόνια σ' ένα μικρό κείμενό μου είχα δώσει τον τίτλο "Ο 'Ανταμ Σμιθ στο Μετρό". Θέλω τώρα να ξαναπώ με άλλα λόγια κάτι που, νομίζω, είναι αξιοσημείωτο στο σημαντικό έργο του, "Η θεωρία των ηθικών συναισθημάτων" (1759). Αντίθετα με το κοινώς νομιζόμενο ο Άνταμ Σμιθ δεν εισάγει στο έργο αυτό μια θεωρία μέγιστης χρησιμότητας ατομικιστικά οριζόμενης αλλά μιας προτίμησης με κοινωνιοκεντρική θεμελίωση. Η συγκροτημένη κοινωνική συμβίωση θεωρείται πρωτίστως παίγνιο αμοιβαίας εμπιστοσύνης το οποίο δεν προκύπτει από de facto οικονομίστικες συμπεριφορές, δηλαδή "τυχαία" συμβάντα ανταλλαγών χρησιμότητας, αλλά αξιωματικά ως πρόγνωση ηθικής ικανοποίησης που παράγει η συμπερίληψη του "εγώ" και του "άλλου".
*
Στη μνήμη του Στήβεν. Όλοι ξέρουν τον Νεοζηλανδό Σερ Χίλαρι αλλά λιγότεροι τον Τένζινγκ, τον Νεπαλέζο Σέρπα ο οποίος, ενδεχομένως, πάτησε αυτός πρώτος, στις 29 Μαΐου 1953, την κορυφή της θεάς Τσομολούνγκμα ή Σαγκαρμάθα (ή Έβερεστ). Κι αν παραμέρισε θα το έκανε από σεμνότητα. Ίσως κανείς τον Νεπαλέζο Σέρπα Άπα, με τις περισσότερες κορυφώσεις. ΄Η μήπως τον τιτάνα Τυρολέζο Ράινχολντ Μένσερ, πρώτο που έφτασε μόνος του και χωρίς οξυγόνο στην κορυφή το 1980. Πέρα από τους "αχθοφόρους" Σέρπα, με τη δύναμη να ορειβατούν πολλές ώρες με 30-40 κιλά στην πλάτη σε υψόμετρο 4 - 5.000 ακόμα και φορώντας παντόφλες, να μνημονεύσω και άλλους που τερμάτησαν, όπως την Ταμπέι Γιούνκο, πρώτη γυναίκα το 1975, τον Ουισίρο Μιούρα ο οποίος πάτησε το 2013, στα ογδόντα του, και τον τυφλό eight-thousander Έρικ Γουάιενμεϊερ.
*
Πρέπει να σκεφτούμε για ποιο λόγο συγκινούμαστε όταν μαθαίνουμε ότι βρίσκονται στο όριο της εξαφάνισης είδη όπως η μπλε φάλαινα, ο ουρακοτάγκος της Σουμάτρα, η τίγρη της Κασπίας. Και γιατί θα θέλαμε, αν γινόταν, να αγκαλιάσουμε ένα γοριλάκι της Ουγκάντα και να υποβάλλουμε τα σέβη μας στον λευκό ρινόκερο ενώ απλώς εκφράζουμε την αόριστη εθνογραφική ευαισθησία μας για την τύχη των αρωμανικών, των ποντιακών ή των αρβανίτικων, για να μην επεκταθώ σε οποιαδήποτε άλλη από τις 2.500 - 3.000 απειλούμενες με εξαφάνιση γλώσσες. Με τη φυσική ιστορία όλα μας φαίνονται συμπαθητικά γιατί τα ζώα και τα φυτά έχουν πάψει να μας τρομάζουν. Οι γλώσσες που μιλούσαμε περιέχουν εφιάλτες;
*
Απολαυστική η σκηνή του πλατωνικού Δημιουργού, στον "Τίμαιο", που παλεύει να κατασκευάσει τον κόσμο! Ως τεχνίτης πρέπει να έχει τα καλύτερα εργαλεία. Και ποια μπορεί να είναι καλύτερα από τα μαθηματικά; Ωραία! Η δομή των στοιχείων, λοιπόν, να είναι γεωμετρική. Επινοεί τα πέντε κανονικά πολύεδρα. Πώς τα φτιάχνει; Από ισοσκελή τρίγωνα. Κι αυτά πώς τα φτιάχνει; Από ορθογώνια τρίγωνα. Έλα όμως που διαπιστώνει πως τα ορθογώνια είχαν την "ατέλεια" της μη ρητής σχέσης της υποτείνουσας με τις πλευρές... Μα, δεν μπορεί να κάνει κάτι άλλο. Ο Δημιουργός δεν είναι παντοδύναμος. Τον βάζει ο Πλάτων να περιορίζεται από το άρρητο χάος κι έτσι στο παραπέντε, κατά τον Καστοριάδη (στην Αλεξανδρούπολη), να παραμένει ένας θεός εντός του ελληνικού πλαισίου !
*
Σαν άλλος Κλεάνθης Φανίου Ἄσσιος (ο αγαπημένος μου αρχαίος σοφός Φρέαντλης), κατέβηκε ο οδηγός και χειριστής ενός τεράστιου εκσκαφέα και περονοφόρου στην Ανταρκτική, ο πράος Στεφάν Πάσοφ, και δήλωσε με ζεστό χαμόγελο και ειλικρίνεια στον φακό του Χέρτζογκ: "Πριν αποφασίσω να βγω απ' τα όρια του χάρτη ήμουν φιλόσοφος. Τώρα, εδώ, έγινα μπουλντοζιέρης. Μεγάλωσα, βλέπεις, με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια." Παραδίπλα χορεύει με το φλόγιστρο στο εργαστήρι του ο οικολόγος Ινδιάνος υδραυλικός Δαβίδ Πατσέκο, με τους μεγάλους μέσους και παράμεσους, σημάδι αλάθητο πως κρατάει από τη βασιλική γραμμή του Μάνκο Κάπακ. Πρέπει κανείς να κατέβει στην Ανταρκτική για του αναγνωριστεί το αυτονόητο.
*
Η δημιουργία όξυνσης στο Αιγαίο δεν εξυπηρετεί μόνο τουρκικές σκοπιμότητες. Η Ελλάδα εμπλέκεται αντικειμενικά και αναπόφευκτα σε ευρύτερους σχεδιασμούς συμφερόντων αλλά ελπίζω οι κυβερνώντες να γνωρίζουν τι σημαίνει αυτό ως προς τον χειρισμό της ειδικής ελληνοτουρκικής ατζέντας. Η ρητορική του τηλεβόα κατά τη γνώμη μου δεν χρειάζεται. Χρειάζεται ψύχραιμη στρατηγική και σοβαρή αμυντική προετοιμασία. Επίσης, ο πολύς νομικισμός του διεθνούς δικαίου δεν μας οφελεί. Καθώς έχουμε κάνει χρήση στο παρελθόν, και ορθά, της αρχής clausula rebus sic standibus (προσφάτως μάλιστα την επικαλεστήκαμε σε υπερβολική, θεωρώ, δόση) καλό είναι να θυμόμαστε ότι στις διεθνείς σχέσεις μετράει η ισχύς των αντιδίκων, η προσωρινότητα της φιλίας ή της έχθρας και ο κανόνας της αποφυγής μοιραίων λαθών.
*
Η έννοια και η βαρύτητα της "καθημερινής ζωής" έχει εξεταστεί φιλοσοφικά μεταξύ άλλων και από τους Λούκατς, Χάιντεγκερ, Σουτς, Γκόφμαν, Λεφέβρ, Χέλερ, ντε Σερτό. Άλλοτε η "καθημερινότητα" γίνεται συνώνυμη της αλλοτρίωσης, της αισθητικής ένδειας. Άλλοτε εμπεριέχει το σπέρμα της απελευθέρωσης. Προτιμώ φαινομενολογικές προσεγγίσεις στις οποίες η καθημερινότητα θεωρείται απλώς ένα μείζον πεδίο στο οποίο δομούνται ανθρώπινες δραστηριότητες στον χρόνο (επαναληπτικότητα), στον χώρο (εκεί που υπάρχουμε) και στην τροπικότητα (συνήθειες, ρουτίνες). Παρά τους διαρκείς υποβιβασμούς που ο Μεγάλος Εαυτός μας επιβάλλει στην καθημερινότητα εκείνη διεκδικεί πάντα τη θέση του απόλυτου φυσικού τόπου.
*
Η άρνηση δημοσιότητας στις συνεδριάσεις της Προανακριτικής για τις ιστορίες με τη Novartis ίσως δικονομικά να στέκεται αλλά πολιτικά είναι απαράδεκτη. Ως πολίτη με αυτοσεβασμό στην κρίση μου η απόφαση αυτή με προσβάλλει. Η εν κρυπτώ Προανακριτική πρέπει, νομίζω, να ενισχύσει την τάση κάθε δίκαιου και αμερόληπτου πολίτη να απονείμει με γενναιοδωρία το εξ αρχής του νομικού μας πολιτισμού απροϋπόθετο τεκμήριο αθωότητας στους (οψέποτε αποδειχθεί) καλώς ή κακώς κατηγορούμενους. Δυστυχώς, η εξάλειψη του τεκμηρίου αθωότητας προσφέρει τη μεγαλύτερη ηδονή στην αρένα.
*
Έγιναν πολλές προσπάθειες κόσμιας και κάπως αισθητικής πολιτικής επιβολής για να γίνει σαφές ότι το ευρωπαϊκό προγραμματικό δόγμα δεν επιτρέπει cuius regio eius (οικονομικής διακυβέρνησης) religio. Αλλά οι παρεκκλίσεις δεν κατασιγάστηκαν. Ίσα-ίσα. Τότε αφέθηκε ένα ελεγχόμενο περιθώριο οικονομικού και πολιτικού κινδύνου πολλαπλής χρησιμότητας. Οι μεν "αριστερές" παρεκκλίσεις όχι απλώς κατέληξαν σε γραφικές (αν και επιζήμιες) κωλοτούμπες. Ύστερα, αφού μεταλλάχθηκαν, πολιτογραφήθηκαν ως χρυσές εφεδρείες των πρώην αντιπάλων τους. Οι ακροδεξιές και χυδαίες παρεκκλίσεις, λιγότερο ελέγξιμες, συνθετότερες ως φαινόμενο, είτε επιτελούν υπηρεσία σκιάχτρου (τύπου Λεπέν) είτε ξεπλένονται με εκείνο τον ιταλικό τρόπο που σοκάρει καθωσπρέπει κυρίες και κυρίους.
*
Κυριακή της οικονομικής ορθοδοξίας για την Ευρώπη σήμερα. Θα δούμε αν στη Γερμανία η μπουκιά που έχει σταθεί στο λαιμό του SPD τελικά οφειλόταν σε νεύρωση. Αχ! Το βαρύτατο φορτίο των ηθικών πλεονεκτημάτων της σοσιαλδημοκρατίας... Ποια κατηγορική προσταγή να πρωτοθυμηθεί κανείς. Και προστέθηκε και ...το φάντασμα της Βαϊμάρης! Άσε και την έλλειψη (μεταξύ μας το κυριότερο) μιας κρυστάλλινης σφαίρας της προκοπής. Αν είχαν τουλάχιστον μια πρόγνωση για το πολιτικό τους μέλλον εκεί στο SPD θα έριχναν λιγότερα ...Grokoδείλια δάκρυα. Σε άλλες χώρες να μην ξεχάσουν μερικοί ότι τα ηθικά πλεονεκτήματα θέλουν και αντίκρισμα σε οικονομικά πλεονάσματα, όπως αυτά που η Γερμανία έχει. Αλλιώς, αν εννοούν τα συνήθη κουρελόχαρτα, ας τ' αφήσουν τουλάχιστον εκτός σοσιαλδημοκρατίας. Α! Ξέχασα την Ιταλία... Όπως λέει κι ο Scanzi: Viva Renzusconi !
*
Λοιπόν, η αναμέτρηση με τη γρίπη έληξε μόλις χθες. Όλα καλά. Να τώρα όμως που με λύπη πληροφορούμαι τον θάνατο του σκηνογράφου Γιώργου Πάτσα. Όταν το 1992 στη Νέα Σκηνή του Εθνικού ανέβηκε "Το Νησί της Αγίας", θεατρικό έργο του Θάνου Κωτσόπουλου (σε δυο εβδομάδες συμπληρώνονται 25 χρόνια που θα μας λείπει), σε σκηνοθεσία Σπύρου Ευαγγελάτου, τα σκηνικά και τα κοστούμια είχε επιμεληθεί ο αείμνηστος Γιώργος. Τον θυμάμαι, φυσικά, και στο ΚΘΒΕ. Μικρός τότε, τον θαύμαζα και τον ζήλευα, όπως κάθε σκηνογράφο. Εξοικειωμένος από δέκα χρονών να διαβάζω θεατρικά έργα προσπαθούσα να φανταστώ πώς θα σχεδίαζα εγώ τα σκηνικά του έργου που είχε αναγγελθεί. Κι όταν στη γενική δοκιμή αντίκρυζα το θαύμα του προσκυνούσα... Θα σε θυμούνται πάντα όλοι, Γιώργο.
*
Εγκωμιάζοντας μια ταινία, ένα μουσικό έργο, ένα βιβλίο, σχεδόν πάντα η καλή μου φίλη Ag λέει μόνο: "Ήταν υπέροχο", "Με άγγιξε". Συχνά ζητάω περισσότερες λεπτομέρειες. Μάταια. Δεινή επιστήμων της γλώσσας δεν είναι ότι δεν μπορεί. Δεν θέλει. Επί χρόνια αναρωτιόμουν γιατί. Οπότε ...Agamben. Μολονότι διαβάζω Ιερό Αυγουστίνο δεν ήξερα την ειδική, μοναστηριακή χρήση της meditatio του 4ου-5ου αιώνα. Η διάδοση του κανόνα της σιωπηρής ανάγνωσης στη μεσαιωνική Ευρώπη σήμαινε ότι μένουν μέχρι τα μάτια κι από εκεί τα ιερά κείμενα σταλάζουν κατευθείαν στην ατομική καρδιά. Αν λοιπόν ένα έργο αξίζει να εσωτερικευθεί έως του βαθμού να γίνει "μορφή ζωής" δεν επιτρέπεται να γίνει προφορικός λόγος, επικοινωνία "επιχειρημάτων" μόνο να κρατιέται σαν σύγχρονη κόρη οφθαλμού της αυγουστίνειας meditation.
*
Ένα άλλο παράδειγμα εκσυγχρονιστικού ουτοπισμού αποτέλεσε το φιλόδοξο σχέδιο των "στρατιωτικών αποικιών" του τσάρου Αλέξανδρου Α΄ στις περιοχές της Κριμαίας, της Νοβαρόσια (Νέας Ρωσίας) από το 1812-25. Με σχέδιο διοικούμενο κατευθείαν από τον υπουργό Στρατιωτικών φτιάχτηκαν απομονωμένες κοινότητες εργασίας και πρωσικής πειθαρχίας με δωρεάν στέγαση, υγεία και παιδεία αλλά και απαγόρευση της ατομικής ιδιοκτησίας. Επτακόσιες χιλιάδες άποικοι οδηγήθηκαν σ' αυτή την ολιγοετή και περισσότερο ουτοπική περιπέτεια συγκρινόμενη με τις κοινότητες αλά Σαιν Σιμόν, Φουριέ, Όουεν και Καμπέ. Τολμηρά και προδρομικά πειράματα, αν σκεφτεί κανείς πως η τρελή ιαχή "Partons pour Icarie”, ακούστηκε στο λιμάνι της Χάβρης από τους συντρόφους του κομμουνάρου Cabet το 1848.
*
Λέγαμε ότι τα πόδια των ουτοπιών πατάνε στη γη άσχετα που το κεφάλι τους βρίσκεται στα σύννεφα. Ας πουμε οι εκσυγχρονιστές. Καλοί είναι γενικά αλλά πάσχουν συχνά από ήπια ή οξεία "ουτοπίτιδα". Ένα παράδειγμα: Από τις αρχές του 19ου αι. είχε πέσει στη Ρωσία επιδημία οργάνωσης, τάξης, διοικητικής αποτελεσματικότητας, πολεοδομικής συμμετρίας, αριστείας. Από τον τσάρο Αλέξανδρο Α΄, τον αδελφό του Νικόλαο Α΄μέχρι τον πρίγκηπα Ποτιόμκιν (που αργότερα απαθανατίστηκε ως θωρηκτό) αλλά και τον "ιδανικό δημόσιο υπάλληλο" (όχι γέλια με το όνομα) Αλεξέι Αρακσόφ, διοικητή της Αγίας Πετρούπολης, όλοι είχαν πάθος για την τάξη, τη λεπτομέρεια, την ευφυία και πιο πάνω στην "ουτοπία της καλοκουρδισμένης μηχανής"! Κι όμως κάτι απόσταξε αυτή η τρέλα.
*
Αν ίσως κάτι συνδέει τον πραγματισμό με τη φαινομενολογία είναι η παρεξήγηση αυτού που υποδηλώνει το όνομα τους. Και αν κάτι τους διαχωρίζει (το λέω ακραία αιρετικά) είναι το άρωμα ουτοπίας που ο πρώτος ενίοτε έχει ενώ η δεύτερη στερείται. Ο πραγματισμός έχει και την ατυχία να εκλαμβάνεται ως κάτι γνωστό. Λοιπόν, ιδίως ο ανθρωπιστικός συμφιλιωτισμός του και η προσήλωσή του στην αξία της πρακτικής χρησιμότητας των ιδεών συνιστά για μένα αυτό το άρωμα. Ιδίως πια ο Χουκ έκανε υπερβολική χρήση παρφουμαρίσματος... Αλλά, όπως και με τo ρωσικό ουτοπισμό του 19ου και 20ου αιώνα, με συγκινεί και με διεγείρει η σκέψη πως όσο κι αν βρίσκεται το κεφάλι των ουτοπιών στα σύννεφα οι πατούσες τους πάντα ακουμπάνε στο χώμα.
*
Μια σκέψη για την ειλικρίνεια και την τιμιότητα. Θυμάμαι, στα φοιτητικά μου χρόνια, πόση εντύπωση μου είχε προκαλέσει, όπως διάβαζα στη "Φαινομενολογία" του, η απορριπτική κριτική του Χέγκελ στην "ατομική εντιμότητα", όταν, καθώς έλεγε, το τίμημα γι αυτήν είναι ο εγκλεισμός της στις ιστορικές περιστάσεις. Αν πρόκειται το Πνεύμα να απελευθερωθεί και να αυτοπροσδιοριστεί, ας αρνηθεί την επικρατούσα ηθική, ας μην του γίνει εμπόδιο ο κάθε "ατομικά έντιμος και ειλικρινής" που βάζει τη στιγμούλα του ίσα κι όμοια με τη διαλεκτική κίνηση της ιστορίας ! Και μου φαινόταν, τότε, απλώς ένας κακός οιωνός. Γιατί η μοίρα αυτής της σκέψης, το ένοιωθα, θα ήταν να κακοπέφτει.
*
Κατά τον Μαρξ τη δεύτερη και όχι την πρώτη φορά η ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα. Η πρώτη είναι τραγωδία. Αυτά που δήλωσε ο Κοτζιάς στον Σρόιτερ φαινομενικά αποτελούν ορθοεπή επικοινωνιακή ρουτίνα. Χωρίς να το θέλω θυμήθηκα τον Ιωάννη Μεσσηνέζη, έναν αντιμοναρχικό βουλευτή απ' το Αίγιο, ο οποίος το 1885 χαρακτήριζε "ένοπλο επαιτεία" τους ψευτοπαλληκαρισμούς, υποκινημένους με τρόπο και από τους Γάλλους, του Δηλιγιάννη προς τους Τούρκους. Ο δε Γεώργιος Φιλάρετος αποκαλούσε σκωπτικά αυτή τη γελοιότητα "ειρηνοπόλεμο". Την εποχή εκείνη οι Άγγλοι δεν τα ήθελαν αυτά και αρκούσε ένας ναυτικός αποκλεισμός για να φρονηματίσει τους ανόητους. Οι φάρσες μας φαίνονται πιο καθησυχαστικές;
*
Όπως κάθε εθιμικό δίκαιο έχει την ιδιοσυγκρασία του και τις εκπλήξεις του έτσι συμβαίνει και με τους Ινουίτ της Γροιλανδίας και του Νούναβουτ. Δεν υπάρχουν δικαστήρια, αστυνομία, ποινικό δίκαιο, φυλακές. Αλλά, όπως με κάθε εθιμική δικαιοταξία, έτσι κι εκεί απονομή δικαιοσύνης υπάρχει. Συχνά σκληρότερη από τη δικαιοσύνη των βιομηχανικών κοινωνιών. Αλλά έχει και τις ευχάριστες εκπλήξεις. Κάποιες αντιδικίες επιλύονται με ...αγώνες τραγουδιού. Μου θυμίζει το compurgatio του μεσαιωνικού και αρχαίου γερμανικού εθιμικού δικαίου, όπου η ουσία είναι αδιάφορη. Και στους Ινουίτ ενδιαφέρει ποιος τραγούδησε καλύτερα, ποιος έδωσε περισσότερη χαρά στην κοινότητα. Η λύση της σύγκρουσης, βεβαιώνει ο ανθρωπολόγος Άνταμσον Χέμπελ, συνήθως εξασφαλίζεται.
*
Χτες η νύχτα ήταν δύσκολη στο Αιγαίο. Κατά τα άλλα σήμερα Αγίου Βαλεντίνου. Ξαναψυχαίνω με τον τρόπο μου. Διαβάζω καλόπιστα τις έρευνες της Τατιάνας Μπέρνσταμ για την έλλειψη σεξουαλικών φραγμών της ρώσικης νεολαίας στις "μπράτσινες", τα λαϊκά συμπόσια του Βορρά. Και πώς να μην απολύσουν το 1862 τον Αλεξάντερ Νικολάγιεβιτς Αφανάσιεφ από τη βιβλιοθήκη των Αρχείων της Μόσχας για το βιβλίο του "Ρωσικοί Λαϊκοί Θρησκευτικοί Θρύλοι"; Αλλά τότε τι να πω και για τους "Κρυφούς Μύθους της Ρωσίας", τη συλλογή των σύντομων λαϊκών παραμυθιών του Αφανάσιεφ που είναι αυστηρότατα ακατάλληλα για ανηλίκους όχι μόνο του 19ου αιώνα και αλλά του 21ου! Είναι εντελώς αδύνατον να αντιγράψω εδώ όσα λέγονται στα παραμυθάκια του Ρούσκι Ζαβιέτνι Σκάσκι !
*
Κάποιοι λένε τις βίαιες συγκρούσεις αποφεύξιμα "παθολογικά" φαινόμενα που πρέπει και μπορούν να θεραπεύονται. Άλλοι τις ονομάζουν αναπόφευκτες, δεκτικές μόνο μελέτης και κατανόησης. Οι τελευταίοι χωρίζονται σε δυο σχολές σκέψης: Η μια τις θεωρεί σύνολο ορθολογικών και ανορθολογικών, συνειδητών και άσκεπτων συμπεριφορών. Η άλλη εστιάζεται μόνο στην ορθολογική, έξυπνη κι επιδέξια συμπεριφορά των αντιπάλων, αφού στόχος τους είναι το μέγιστο όφελος εκάστου. Τούτη δω ασκεί γοητεία, αφού, κατά το μύθο, η προσφυγή στη λογική κάνει πάντα καλό. Ο λογισμός του κόστους πάει ίσα στο βέλτιστο αποτέλεσμα. Κάθε σύγκρουση κρατών εδώ ανήκει;
*
Δημοσιογραφικές πληροφορίες άλλοτε εμφανίζουν την Τρόικα αμετακίνητη στην επέκταση της ρύθμισης οφειλών σε 120 δόσεις για συνταξιούχους και σκέτους μισθωτούς (όπως ισχύει για επαγγελματίες, αγρότες, εμπόρους) και άλλοτε ότι θα δώσει έγκριση τον Απρίλιο. Να μην πω κάτι βαρύ. Το πάω ελαφρά. Ελπίζω να μην το φυλάνε προεκλογικό "δωράκι" για την κατάλληλη ώρα. Να τα αφήσουν αυτά. Για μισθωτούς και συνταξιούχους να αποφασιστεί τώρα το σύστημα των 120 δόσεων για τις παλιές οφειλές υπό την προϋπόθεση, ασφαλώς, να είναι διαρκώς ενήμεροι ως προς τις τρέχουσες υποχρεώσεις τους.
*
Πεζά και κυριακάτικα βρίσκομαι στη βάση δεδομένων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ρωτώ: Πόσα ευρώ σε κέρματα κυκλοφορούν παγκοσμίως; Μου λέει: 126,046 δις τεμάχια από 1 σεντ έως και 2 ευρώ με συνολική αξία 28,06 δις. 34,21 δις μονόλεπτα με αξία 342,1 εκατ. και 26,2 δις των δίλεπτα με αξία 526 εκατ. Υπόψη ότι από το 2013-17 είχαμε θεαματική αύξηση κοπής νομισμάτων του 1 και των 2 σεντ. Συνολικά κυκλοφορεί αξία 868 περίπου εκατ. σε νομίσματα ενός και δύο σεντ, δηλαδή ψιλά που σχεδόν πετάμε στα σκουπίδια. Αν προσθέσει κανείς και το 1,016 δις σε πεντόλεπτα, έχουμε μια αξία περίπου 2 δις. Ήγουν, οι κουμπαράδες ξανά στη μόδα; Γιατί όχι; Ή κάντε τα (θεα)ρέστα. Αλλιώς θα χαρακτηριστεί λιμνάζον κεφάλαιο. Και η ΕΚΤ κάτι θα κάνει.
*
Η Μεταφυσική, η Οντολογία, μου φέρνει τις ζωηρότερες αναμνήσεις νεότητας. Εκείνες οι μεγάλες απορίες, τα περίφημα ερωτήματα, το εκτοξευμένο: "Τι είναι ένα τραπέζι;", αλλά και "Τι είναι δυνατόν;", "Υπάρχει το τίποτα;"κ.ά. Θυμάμαι, έφηβοι, με τέτοια ερωτήματα επικοινωνούσαμε, μεταφέραμε τις ερωτικές επιθυμίες μας, παρηγορούσαμε τις ελλείψεις μας, επινοούσαμε "αυταπόδεικτες αρχές". Μετά, ως φοιτητές, κάποιοι, οπαδοί και καλά του πειράματος και του αποδεικτικού συλλογισμού, γρήγορες, κλεφτές ματιές σε ό,τι έβρισκαν από εμπειριστές, να τσουβαλιάζουν τη μεταφυσική με τη θρησκεία, το μυστικισμό με τον ανορθολογισμό. Ακούω σαν τώρα να λένε τη φράση: "Αυτό είναι μεταφυσικό" (και εννοούσαν "όχι αριστερό")! Έτσι σκάρωναν χαριτωμένα ένα δικό τους νεανικό παιχνίδι. Είμασταν ακόμα ακίνδυνοι...
*
Ένα πιθανό δράμα που μπορεί να αντιμετώπισε ο βιβλικός Μαθουσάλας, ο παππούς του Νώε, αν υποθέσουμε ότι πράγματι έζησε, σύμφωνα με τη Γένεση, 969 χρόνια θα ήταν η συνοχή της προσωπικότητας του. Αν μέχρι τα 130 του μπορούσε να θυμάται καθαρά και ζωντανά τα μικράτα του, τους φίλους, τις μυστικές παιδικές αγάπες, στα 280 του μου φαίνεται αμφίβολο αν μπορούσε να ανακαλέσει στιγμές πριν τα 70 του. Στα 960 του, λίγο πριν πεθάνει, ποια μπορεί να ήταν η σχέση του με το παρελθόν του, τη συνοχή της μνήμης του και εν τέλει με τον ίδιο τον εαυτό του; Ο Μαθουσάλας υπήρξε το ίδιο πρόσωπο στη μακραίωνη επιβίωσή του; Δεν θα προσπεράσουμε βιαστικά το επίκαιρο αυτό ερώτημα.
*
Αν ο Μαθουσάλας αντιμετώπιζε στον περίπου χιλιετή βίο του ένα πρόβλημα ταυτότητας αυτό θα απέρρεε από την έννοια της μοναδικότητας του προσώπου. Όπως κάθε ολιγόβιος ως προς αυτόν άνθρωπος θα θεμελίωνε το συνεχές της προσωπικότητας του στη συνεκτική συμπερίληψη των κοινωνικών εμπειριών του έτσι και ο Μαθουσάλας θα το πάλευε καταγράφοντας μνήμες, αφηγούμενος παλιά περιστατικά, τηρώντας σημαντικές επετείους. Αλλά, μοιραία, όλες οι κοινωνικές σχέσεις του θα ήταν χρονικά πεπερασμένες, μεταβαλλόμενες, η ροή τους συνδεδεμένη μόνο μέσω του δικού του εαυτού. Προορισμένος να επιβιώνει μόνο ο ίδιος, αν επιχειρούσε η ταυτότητα του να καθορίζεται πρωτίστως από τις κοινωνικές του σχέσεις δεν θα παρέμενε ένα πρόσωπο αλλά περισσότερα. 'Η λοιπόν το εγώ του ή οι άλλοι.
*
Καταλήγοντας: Από τη σκοπιά του ατόμου, η ταυτότητα φαίνεται ζήτημα θανάτου και όχι ζωής. Η επιβίωση αδιαφορεί για την ταυτότητα και εντέλει την καταλύει. Στα εννιακοσιοστά του γενέθλια ο Μαθουσάλας δεν θα αναγνώριζε εκείνον των τριάντα και ο τριαντάχρονος δεν θα μπορούσε να θεωρεί ως εαυτό του τον Μαθουσάλα των εννιακοσίων. Στο σημείο αυτό ας τον αφήσουμε στη βιβλική του αθανασία...
*
Στον "Επαρχιακό Γιατρό" του Τουργκένιεφ ο αφηγητής- ασθενής, κάτοικος ενός ασήμαντου χωριού, καλεί τον περιοδεύοντα γιατρό Τρύφονα Ίβανιτς κι απ' την αρχή μας λέει: "Παράξενα πράγματα συμβαίνουν στον κόσμο. Μπορεί να γνωρίζεσαι πολύν καιρό με κάποιους ανθρώπους, να τους θεωρείς φίλους κι όμως ποτέ να μην έχεις μιλήσει μαζί τους ανοιχτά και μέσα απ' την ψυχή σου. Και με άλλους, πριν καλά-καλά προλάβεις να εξοικειωθείς θέλεις να εξομολογηθείς τα πιο μύχια μυστικά σου." Πόσο δυνατή είναι η επιθυμία να ριχτούμε στα βαθιά! Το βιβλίο της ζωής του φίλου, συνήθως, το αρχίζουμε απ' τη μέση. Πάντα λέω θα είναι συναρπαστικό. Κι όμως, πάμε επιφανειακά, κομματιαστά, σκόρπια, ανέμελα.
*
Ο χειρισμός μιας νοοτροπίας απέναντι στον πολιτικό ή διακρατικό συμβιβασμό είναι λεπτό εγχείρημα. Κρίσιμα ερωτήματα είναι: Η κάθε πλευρά γνωρίζει όλα τα δεδομένα; Η διαλλακτικότητα της μιας πλευράς ηρεμεί την αντίπαλη ή πυροδοτεί αδιαλλαξία; Έχει επίγνωση ότι αλλιώς είναι η ασυμβίβαστη/συμβιβαστική πόλωση στον εγχώριο δημοκρατικό ανταγωνισμό και αλλιώς στην αρένα των διεθνών σχέσεων όπου ισχυροί "τρίτοι" επιβάλλουν αθέατους όρους; 'Εχει περιθώριο να ισχύσει ο διαπραγματευτικός κανόνας: "δύσκολος σε ζητήματα αρχών, εύκολος σε ζητήματα συμφερόντων"; Ζητήματα Θεωρίας των Συγκρούσεων.
*
Ο σκηνοθέτης Μπράιαν Ντέρις, ορμώμενος από τις δικές του οδυνηρές εμπειρίες, ανακάλυψε τη θεραπευτική επίδραση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Ίδρυσε λοιπόν στο Μπρούκλιν ένα δικό του θέατρο με ρεπερτόριο κυρίως από Σοφοκλή. Ο εμπορικός ηθοποιός Πολ Τζαμάτι, και μπράβο του, προσχώρησε με ενθουσιασμό στο εγχείρημα. Βέβαια, ο Ντέρις ξεκίνησε με χαμηλή πτήση, περιορίζοντας την καλή ιδέα του μόνο για τους ψυχικά πάσχοντες, ιδίως τραυματίες βετεράνους του αμερικανικού στρατού. Ας υπάρχουν φτερά και άφθονος χώρος για τον αρχαίο ελληνικό τραγικό λόγο.
*
Πώς θα ακουγόταν η όπερα του Έζρα Πάουντ Le Testament De Villon αν δεν έβαζε λίγο χέρι στην παρτιτούρα η πιανίστα και δασκάλα φωνητικής Αγνή Μπέντφορντ; Πιθανότατα ίδια, όπως ακριβώς ήθελε ο Πάουντ αφού ο σεβασμός της για τον μουσικά αυτοδίδακτο ποιητή ήταν απέραντος. Μα τι έργο ! Παρακαλώ, να ακούγεται. Και πώς βρήκε τον εξαίσιο αλλά αθεόφοβο ποιητή μπαλάντας, ροντό και σανσόν, τον Φρανσουά ντε Μονκορμπιέ ή ντε Λοζ, ή ντε Βιγιόν, όπως εντέλει οι Αρχές τον κατέγραψαν, φονιά ενός ιερέα, λήσταρχο και πολλά άλλα, τα ίχνη του οποίου χάθηκαν οριστικά μετά το 1463;
*
Ντρέπομαι αλλά και χαίρομαι όταν χάνω τον έλεγχο. Ενθουσιασμένος, πάω και φυτρώνω σε ξένες αυλές. "Εδώ είναι περιοχή λογοτεχνίας, δεν είναι για κάγκουρες", μου ψιθυρίζει ένας ντυμένος "κοπέλα-μπαλόνι", σαν τη Σύζυγο του Γκόγκολ, του Λαντόλφι. "Μα, μπαίνει το καρναβάλι", ψελλίζω μια γρήγορη δικαιολογία για το τρεσπάσινγκ και μετά: "Αν δεν πιστεύετε εμένα ρωτήστε τον Μπαχτίν, μην το κάνουμε της Νέας Ορλεάνης, ούτε των Κουδουνάτων, διότι μ' αυτά, βρε χαζούληδες, σας το είπε, αναπαράγεται ο βρωμοδιχασμός του δρώντος και του θεώμενου. Άντε άκρη λοιπόν, να επαναστατήσουμε, να καμωθούμε τους μπαχαλάκηδες, να κάτσουμε στο θρόνο του Ποιητή, του Πεζογράφου, του Αρτίστα. Αυτούς τους Μανίφικο περιγελούμε εμείς οι Αρλεκίνοι, οι Καπιτάνι και οι Τζάνι !"
*
Η πολυσημία ενός κειμένου δημιουργεί άγχος εξαπάτησης. Αλλά, θέτω το ερώτημα, τι προτιμά ο αναγνώστης ενός σύντομου μηνύματος, π.χ. μερικών φράσεων στο FB, α) ένα πολύ σαφές μήνυμα, το οποίο τον καθησυχάζει ενώ ενδέχεται να είναι απατηλό ή, β) ένα διφορούμενο μήνυμα με έκδηλη κάθε προειδοποίηση στον αποδέκτη; Θα μου πει κάποιος, στην πρώτη περίπτωση το πολύ να του κλέψει μερικά "λάικ". Στη δεύτερη τον ερεθίζει και τον υποχρεώνει σε σιωπή. Μια πρόταση λοιπόν προς τον κ. Ζάκερμπεργκ: στις φατσούλες "λάικ", "θαυμάσιο" κλπ. προσθέστε το ανέκφραστο ανθρωπάκι 😐 με την αντίδραση "το διάβασα". Είναι μια ευπρόσδεκτη ένδειξη ότι το μήνυμα διαβάστηκε. Δεν χρειάζονται πάντα υπεραντιδράσεις. Για μένα τουλάχιστον είναι αρκετό.
*
Ο Ρόαλντ Νταλ είχε γράψει ένα πολύ μικρό διήγημα με θέμα την εξαπάτηση. Τον "Άνθρωπο με την ομπρέλα". Μια μητέρα με την κόρη της βρίσκονται στο κέντρο του Λονδίνου. Βρέχει καταρρακτωδώς. Ένας ευγενικός ηλικιωμένος κύριος τις πλησιάζει. Πείθει την μητέρα να αγοράσει την όντως πανάκριβη μεταξωτή ομπρέλα του για μια λίρα μόνον. Δεν μπορεί, της λέει, να επιστρέψει στο σπίτι του περπατώντας όπως ήρθε, πρέπει να πάρει ταξί αλλά έχει ξεχάσει το πορτοφόλι του στο σπίτι. Η ανταλλαγή αποδεικνύεται επωφελής για τις δύο γυναίκες αλλά ο ηλικιωμένος είναι απατεώνας. Ανακαλύπτουν ότι κλέβει ομπρέλες από τις παμπ. Έτσι, η απόλαυση και η χρησιμότητα που απέρρευσε από την ανταλλαγή εκμηδενίστηκε από το τραύμα της ηθικής απογοήτευσης και, κυρίως, της εξαπάτησης ! Θα μου πει κανείς και η ηδονή του διώκτη; Λίγο είναι;
*
Η αυταπάτη αποτελεί για τον άνθρωπο έναν πολλαπλά χρήσιμο μηχανισμό με τον οποίο στη συνέχεια διευκολύνει τη διαπροσωπική εξαπάτηση. Διότι έτσι οι άνθρωποι αποφεύγουν τη συνειδητή εξαπάτηση, η οποία χρεώνεται με την κακή πρόθεση της παραπλάνησης . Η αυτο-εξαπάτηση έχει δύο επιπλέον πλεονεκτήματα: Μειώνει δραστικά τον ενεργοβόρο φόρτο γνωσιακής προσπάθειας που συνήθως αναλώνουμε όταν εξαπατούμε και σχετικοποιεί την οφειλόμενη τιμωρία στην περίπτωση που ανακαλυφθεί η απάτη μας. Η αυταπάτη συμβάλλει σε ένα είδος αυτοεκτίμησης το οποίο παρακάμπτει την κατηγορική προσταγή με την εκ προοιμίου αυτο-ενοχοποίηση.
*
Την τελευταία δεκαετία εντάθηκε η συνεργασία Ρωσίας - Κίνας. Στον τομέα των πολεμικών εξοπλισμών η Ρωσία υπέγραψε το 2015, σύμφωνα με το περιοδικό Σπούτνικ, δύο μεγάλες εξοπλιστικές συμβάσεις με την Κίνα, συνολικά 4 δις δολαρίων. Αφορούν η πρώτη σε 4-6 συστοιχίες πυραύλων S-400 και η δεύτερη σε 24 μαχητικά αεροσκάφη Σουχόι-35. Αλλά και στα δικά μας. Με αυτόν τον τύπο αεροσκάφους η Ρωσία επιχείρησε εσχάτως διείσδυση με σχετική πρόταση στην Ελλάδα, εν όψει του τουρκικού προγράμματος αεροπορικού εκσυγχρονισμού με αμερικανικά F-35 μέχρι το 2021. Μάλιστα, η ρωσική πλευρά θεωρούσε ότι η αγορά θα μπορούσε να ενταχθεί στο πλαίσιο της ελληνορωσικής αμυντικής συμφωνίας του 2013.
*
Η βιομηχανία και το εμπόριο όπλων καλά κρατεί. Και δεν εννοώ των κυνηγετικών. Σύμφωνα με στοιχεία οργανισμού του αμερικανικού Κογκρέσου και του CIPRI, τρεις δυνάμεις είναι οι μεγαλύτεροι παραγωγοί και πωλητές κρατικών οπλικών συστημάτων. Η αεροπορία έχει φυσικά τη μερίδα του λέοντος. Οι ΗΠΑ (πρώτη), η Ρωσία και η "Ευρώπη", δηλαδή η Γαλλία (Όμιλος "Θαλής", Safran, Dassault κ.ά.), το Ηνωμένο Βασίλειο (Rolls-Royce κ.ά), η Ιταλία (Leonardo) και η Ελβετία (RUAG). Κάπου υπάρχει και η "μουλωχτή" Σουηδία (SAAB). Γερμανία, Ισπανία, Νορβηγία και η Πολωνία συμμετέχουν με "προϊόντα" θαλάσσης και ξηράς. Σημειωτέον ότι εσχάτως οι τουρκικές εταιρείες ASELSAN και TAI ανεβάζουν ρυθμούς με μικρά, ελαφρά αεροσκάφη, μικρά άρματα και τεχνολογία τακτικής.
*
Η Κίνα είναι από τις χώρες με τις μεγαλύτερες εισοδηματικές ανισότητες. Μάλλον από τις τελευταίες αν κριθεί με βάση τον Ευρωπαϊκό Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Στο Πεκίνο, κοντά στα Θερινά Ανάκτορα, στην Κομματική Σχολή της Κ.Ε. του ΚΚΚ διδάσκεται ο μαρξισμός-λενινισμός. Οι 1.300 μαθητές ασκούνται στα βαθύτερα νοήματα της "Σκέψης του Μάο" και της "Θεωρίας του Ντενγκ-Χσιάοπινγκ". Προσφάτως όμως έγινε μια σημαντική καινοτομία στο πρόγραμμα σπουδών της. Ένα μόνιμο σεμινάριο διεξάγεται στο οποίο παρέχεται η απόλυτη ελευθερία να εκφραστούν τα κομματικά στελέχη σε δύο ερωτήματα: α) "Πόσο ακόμα θα κυβερνά το ΚΚΚ;" και β) Τι πρέπει να σχεδιάσουμε για την επόμενη μέρα της κατάρρευσής του;" Είπαμε, το "εποικοδόμημα" καθυστερεί διαλε(χ)τικά όχι διανοητικά.
*
Εύγλωττη η πενταετία 1955-61. Από το 1953 Ελλάδα, Γιουγκοσλαβία και Τουρκία είχαν υπογράψει σύμφωνο συνεργασίας. Δύο χρόνια αργότερα η Τουρκία είχε στρέψει το ενδιαφέρον της στη Μέση Ανατολή ενώ η Γιουγκοσλαβία επιθυμούσε σύσφιξη σχέσεων με Ελλάδα λόγω εξελίξεων στην ΕΣΣΔ. Μετά τον θάνατο του Στάλιν ο Χρουστσώφ θεώρησε χρήσιμο να αποκαταστήσει τις σχέσεις της ΕΣΣΔ με τον Τίτο ώστε να περιορίσει την επιρροή της Δύσης στην τότε Γιουγκοσλαβία. Το πιάτο είχε την "αναγνώριση του γιουγκοσλαβικού δρόμου προς τον σοσιαλισμό". Ελάχιστα αργότερα η καταδίκη της σοβιετικής επέμβασης στην Ουγγαρία το 1956 και η καταφυγή του Νάγκι στην πρεσβεία της Γιουγκοσλαβίας ξαναπάγωσε τις σχέσεις Τίτο - Μόσχας. Για τη Βουλγαρία αυτή ήταν μια ευκαιρία να ανεβάσει το θέμα των παραχαράξεων της ιστορίας από τους Σκοπιανούς ιστορικούς. Εν τω μεταξύ ο νατοϊκός προσανατολισμός της Ελλάδας δεν άφηνε στον Καραμανλή περιθώρια ανοχής στην πολιτική των "απύραυλων" Βαλκανίων που ήθελε η ΕΣΣΔ. Το 1959 η Μόσχα απείλησε ότι θα εγκαταστήσει πυραύλους στην Αλβανία και και τη Βουλγαρία. Παρά το δυσμενές κλίμα Ελλάδα και Γιουγκοσλαβία υπέγραψαν σύμφωνο οικονομικής, τεχνικής και πολιτιστικής συνεργασίας το 1959 αλλά και συμφωνία για μεθοριακή επικοινωνία, δηλαδή για μια ζώνη βάθους δέκα περίπου χιλιομέτρων από τις δύο πλευρές των συνόρων στην οποία επιτρεπόταν η ελεύθερη κυκλοφορία των κατοίκων, το εμπόριο, η ιατρικές υπηρεσίες, η καλλιέργεια κτημάτων. Τότε, σε περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας έγιναν οι δημόσιες ορκωμοσίες των σλαβοφώνων ότι θα μιλούν πάντα μόνο Ελληνικά. Αυτές οι ακραίες τοπικές πρωτοβουλίες προκάλεσαν την έντονη αντίδραση της κυβέρνησης Καραμανλή. Η ριψοκίνδυνη και ουτοπική συμφωνία της ελεύθερης διασυνοριακής ζώνης, παρά τις αντιδράσεις του Σοφοκλή Βενιζέλου, του Ηλία Τσιριμώκου κ.ά αλλά και του στρατού επικυρώθηκε από τη Βουλή στις 17 Σεπτεμβρίου 1959. Η κυβέρνηση Καραμανλή ήλπιζε ότι η ομοσπονδιακή κυβέρνηση του Βελιγραδίου θα τιθάσευε τα Σκόπια. Μετά τη ρωσο-κινεζική διάσπαση του 1961 Μόσχα και Βελιγράδι ξαναθερμαίνουν τις σχέσεις τους. Στη Βουλγαρία ανακινείται θέμα βουλγαροποίησης των σλαβομακεδόνων. Από το 1960 η υπόθεση του "μακεδονικού" στραβώνει διότι η Ελλάδα υφίσταται τις δυσμενείς συνέπειες του ανταγωνισμού Βουλγαρίας - Γιουγκοσλαβίας.
*
Δεν ξέρω τι να πρωτοθαυμάσω, Ζακ. ΟΙ αρετές του μυθιστορήματος σου είναι πολλές. Στο τέλος, έκρινες, έπρεπε να υπάρχει και βιβλιογραφία. Εικοσιπέντε βιβλία δεν είναι και τόσο πολλά για τέτοιο έργο. Ήταν "ενδεικτική" από σεμνότητα; Ευχαριστείς όμως τον Μοχάμετ Σαδ, κοσμήτορα του πανεπιστημίου της Φες, επίσης τον μεγάλο ραβίνο της Γαλλίας Ρενέ Σαμουήλ Σιρά και τέλος τον καθηγητή φιλοσοφίας Μορίς Ρούμπεν Χαγιούν, εξαίρετο γνώστη του Αβερρόη, του Μαϊμονίδη και της Καμπάλα. Συνδρομή βαρυσήμαντη για να είναι απλώς φιλική. Big deal ! Να το διαβάσει γιατί κάτι θα αποκομίσει απ' όλα αυτά και ο "γνήσιος" απόγονος του Αριστοτέλη και του Μεγαλέξαντρου με τα μονοτονικά νεοελληνικά του.
*
Ο κανόνας του διαχωρισμού του κρασοπότηρου της ιστορίας και του νεροπότηρου των διπλωματικών σχέσεων όπως τον περιέγραψα σε προηγούμενη ανάρτηση πρέπει να τηρείται. Η εξέταση των βαλκανικών σχέσεων εδώ και αρκετές δεκαετίες, παρότι οι κρίσεις, οι εντάσεις και το διεθνές περιβάλλον ήταν δυσμενέστερο απ' ότι σήμερα και παρά τα αναπόφευκτα λάθη και τις απρόβλεπτες καραμπόλες που συμβαίνουν πάντα στην εξωτερική πολιτική επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
*
Οι χώροι παραγωγής που στέγαζαν τους τρόπους παραγωγής των μεγάλων φετίχ της βιομηχανίας, από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα, παρουσιάζουν μορφολογικές μεταβολές από την αταξία προς την τάξη, από την έλλειψη επιμέλειας προς την καλοσχεδιασμένη λεπτομέρεια, από την αισθητική του καπρίτσιου στον μινιμαλισμό, από το κραυγαλέο στο διακριτικό. Όπως με τα εργοστάσια της αυτοκινητοβιομηχανίας. Πίσω βέβαια από την αποστειρωμένη πρόνοια των αρχιτεκτονικών γραμμών πάντα μου φαίνεται πως κρύβεται ο ίδιος διαβολάκος που κουνούσε τη γραφίδα στα Carceri d’Invenzione του Πιρανέζι. Κι έπειτα αυτή η τάξη και το εργονομικό κάλλος των χώρων πού έχει απωθήσει το περιττό; Στις χώρες-shitholes μήπως;
*
Καταλαβαίνω τον Κώστα Αξελό να γρύζει περίλυπος όποτε η κουβέντα ερχόταν στην "σχολικότητα" της γαλλικής πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, δηλαδή στην αποθάρρυνση κάθε σκέψης που υπερέβαινε και αθετούσε τον ακαδημαϊκό κώδικα οδικής κυκλοφορίας. "Εκεί μέσα", έλεγε, "η μετριότητα γίνεται το πεπρωμένο της μέσης ανθρώπινης διάνοιας". Μακάρι να είχαμε ένα κλάσμα αυτής της "σχολικότητας" στα πανεπιστήμια μας. Ελπίζω, τουλάχιστον, οι δικές μας συστηματικές και αυθαίρετες αρνήσεις της να μη γίνονται στο όνομα των Ευφυών!
*
Ο Νίτσε ψιθύριζε στη Γέννηση της Τραγωδίας: "Σε επιθυμώ, αξίζεις να σε γνωρίσω", δηλ. εσένα ζωή, στο σύνολο σου, απελευθερώνοντας την επιθυμία ή την υπόσχεση που απορρέει από τη δέσμευση του συγκεκριμένου αντικειμένου (ή του συγκεκριμένου Άλλου). Και το μολύβι μου ρωτούσε, εκείνα τα χρόνια, στην ακρούλα της σελίδας: "Όμως πότε γνωρίζοντας εσένα, το συγκεκριμένο ον, θα μπορώ να ελπίζω ότι όλες οι ριζικές αυτές αξιώσεις θα μου είναι περιττές ;"
*
Πώς τα ροκάνιζε ο Λακάν; Μέσω της γυναίκας δηλώνεται το σύμπτωμα της επιθυμίας του άνδρα, η γυναίκα μετατρέπεται από "πραγματικός άλλος σε φαντασιακός Άλλος". Κρίμα που δεν τα ήξερε αυτά ο Conroy, του Τζόις, όταν στη χριστουγεννιάτικη γιορτή της θείας του, έτσι στο ξεκάρφωτο, κορτάριζε ανόρεχτα την υπηρετριούλα Λίλη και δέχτηκε την κατάξερη απόρριψη της. Θα τον βοηθούσε να παρηγορηθεί, να μη νιώσει τόσο αποδιοργανωμένος, αν ήξερε πόσο έξυπνη, χρήσιμη και ανταλλάξιμη επινόηση είναι ο "φαντασιακός Άλλος". Ή μήπως κάπως έτσι σκέφτηκε όταν της έδινε το φιλοδώρημα;
*
Το τραγούδι του Λουκιανού Κηλαηδόνη "Πού βαδίζουμε κύριοι" μου έρχεται με τα καμώματα στις αυτοκινητοβιομηχανίες ! Η Toyota έχει Daihatsu, Lexus, Scion και Hino Motors. Παίζει όμως και με Fuji. Η Volkswagen με Audi, Bentley, Bugatti, MAN Trucks, Scania, SEAT, Skoda, Porsche ενώ η Audi ελέγχει τη Lamborghini που σ' αυτήν ανήκει η Ducati και ενώ η μισή Porsche τεχνικά ελέγχει την Volkswagen. Η General Motors, παίζει με Buick, Cadillac, Chevrolet , Vauxhall, Daewoo και λίγο με Opel. Οι Renault & Nissan έχουν Dacia, Datsun και Lada και ψιλοπαίζουν με Daimler. Τέλος, το πιο καλό παιδί σ' αυτό το τρελό πάρτι είναι η Hyundai, αθώο ζευγαράκι με την Kia.
*
Η οικονομική συνεργασία και προσέγγιση Κίνας-Ε.Ε. εντείνεται. Υπάρχουν όμως και προβλήματα. Κόκκινες κάρτες για την Κίνα οι περιορισμοί κυρίως των εθνικών ρυθμιστικών πλαισίων στα θέματα της ασφάλειας και του αθέμιτου ανταγωνισμού ενώ για την ευρωπαϊκή πλευρά ο προστατευτισμός και το οικονομικό μοντέλο της Κίνας, κυρίως η άρση των περιορισμών των ξένων επενδύσεων. Οι εξαγωγές από ΕΕ προς Κίνα αναμένονται να αυξηθούν κατά 20% μέχρι το 2025 ενώ από Κίνα προς ΕΕ κατά 30%. Ιδίως ο τομέας των προϊόντων και των υπηρεσιών υγείας των ευρωπαϊκών χωρών εκτιμάται ότι θα ευνοηθεί.
*
Για όσους ενδιαφέρονται περισσότερο για τις δηλώσεις Πούτιν για την υποτιθέμενη σχέση του "Ηθικού Κώδικα της Οικοδόμησης του Κομμουνισμού" με την Αγία Γραφή : θυμηθείτε στη βιβλιογραφική σας αναζήτηση μεταξύ άλλων και τους Μπογκντάνωφ, Βαζιούλιν, Γκορμπουνώφ, Μπουχάριν, Μακαρένκο και φυσικά Λένιν και Κρούπσκαγια. Κουράγιο !
Ένας τρόπος και για μας, τότε που ήταν ακόμα μαζί μου. Με βοηθά o Tennessee Williams: Όταν μιλούσαμε ο ένας στον άλλο - λέγαμε πράγματα που δεν είχαν σχέση μ΄αυτά για τα οποία μιλούσαμε. Τα μικρά πραγματάκια - μαζεύονταν γύρω μας να μας προστατεύουν από εκείνο το απέραντο τοπίο - όπου δεν φτάνουν οι ακτίνες του ήλιου αν και είναι εκτυφλωτικά φωτισμένο. Μιλάμε για μικροπράγματα ... με τρόπο προσεκτικό, με τρόπο ευγενικό. Στις σιωπές μας κρυβόταν ό,τι πιο ευκρινές και πιο εκρηκτικό...
*
Έκτη Σκηνή της 3ης Πράξης από τη "Μαρία Στούαρτ" του Σίλερ. Ο νέος και εκρηκτικός Μόρτιμερ είναι γοητευμένος με τη Μαρία. Είναι βασίλισσα, σύμβολο πίστης, από τη Μοίρα ισχυρή και ηττημένη μα πάνω απ' όλα όμορφη, γοητευτική γυναίκα. Εκείνος παίζει διπλά με την Ελισάβετ αλλά έχει καρφώσει αφοσίωση και ερωτική παράδοση στη Μαρία. Ο Λέστερ αποδεικνύεται δειλός. Μόνος να σταθεί στην ανίσχυρη πια Μαρία ο Μόρτιμερ. Και τότε, ξαφνικά, ο εξιδανικευμένος έρωτας μεταμορφώνεται σε ασυγκράτητο κατακτητικό πόθο. Σκηνή ουσιαστικά κωμικοτραγική. Τη βαθμολόγηση της ισχύος του διαχωρισμού επιθυμίας και απόλαυσης την επιτελεί η αναμέτρηση με τη δύναμη.
*
Εντάξει λοιπόν για τη γραμμή Μιγιέ. Πασπαλισμένη ίσως με λίγο "απροϋπόθετο" και "φιλοξενία" από Derrida. Να τονίζουμε και την επισήμανση της ίδιας: "Καταλαβαίνω περισσότερο την ταμία ενός σούπερ μάρκετ που παρενοχλείται από το αφεντικό της και φοβάται μη χάσει τη δουλειά της. Από αυτή την οπτική, οι καταγγελίες των ηθοποιών είναι απρεπείς".
*
Προσοχή σχετικά με το ψευδεπίγραφο τμήμα εδάφους της βαλκανικής γεωγραφίας. Στο ποτήρι με το κρασί της ιστορίας ούτε μία σταγόνα νερό. Στο ποτήρι της ρεαλιστικής πολιτικής ούτε μια σταγόνα από το κρασί της ιστορίας. Καλύτερα νερό σκέτο !
*
920 χρόνια φέτος από τη γέννηση της Χίλντεγκαρντ φον Μπίνγκεν, δυτικής αγίας και Σίβυλλας του Ρήνου. Φωτισμένη συγγραφέας, μουσικός, φιλόσοφος, διδάκτωρ της εκκλησίας, μοναχή. Στο Liber Divinorum Operum της υπάρχει η πρώτη εικόνα του Παγκόσμιου Ανθρώπου - χωρίς φύλο. Αργότερα ο Ντα Βίντσι τον πρότεινε στη μορφή του "Βιτρούβιου Άνδρα". Εποχές πνευματικής γενναιοδωρίας! Αγαπημένο παραλειτουργικό μονοφωνικό άσμα το De Sancta Maria - O Splendidissima Gemma, Antiphona. Κάπως στο παιχνίδι και η σχετική ταινία της von Trotta...
*
Αν σήμερα πεις τη φράση "αμοιβή με βάση την απόδοση" θα φας πιπέρι. Παλιά και ...προκαπιταλιστικά, στην όμορφη, αναγεννησιακή και ουμανιστική Φλωρεντία, ο μισθός του νεοδιόριστου καθηγητή Ρητορικής, για το ακαδημαϊκό έτος 1480-81, ήταν 100 φιορίνια ενώ για τον καθιερωμένο "λόρδο καθηγητή" ήταν 300. Πολιτσιάνο vs Λαντίνο. Μετά από τρία χρόνια ο Πολιτσιάνο είχε μειώσει τη διαφορά: 200-300. Σε μια δεκαετία ο Πολιτσιάνο είχε φτάσει τα 450 φιορίνια ενώ ο Λαντίνο παρέμενε καθηλωμένος στα 300. Στη "Λάμια" του ο Πολιτσιάνο έλεγε: "Πρώτο βήμα στη φιλοσοφία είναι να μάθεις να στοχάζεσαι και να μάθεις να μιλάς". Και τόνιζε πόσο σημαντικό εργαλείο είναι οι "ιστοριούλες". Εδώ λένε άξιος ο μισθός.
*
Μερικοί φάκελοι έχουν φύγει από τα ράφια και βρίσκονται σε κρύπτες. Η ελπίδα να μάθουμε επιτέλους κάτι γι' αυτά τα πρόσωπα αποτίθεται μόνο σε αρχαιολόγους και ευαίσθητους ιστοριοδίφες. Καθαρίζω τη σκόνη από τον φάκελο του Φανόν. Χρόνια πριν τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας και ενώ στην Αλγερία αλώνιζε η γαλλική αποικιοκρατία, κιόλας στο Παρίσι η πολιτική ορθότητα έκανε τα πρώτα της βήματα. Πρέπει να ήταν στις αρχές του '50, σπούδαζε εκεί ψυχιατρική, είχε προηγηθεί το κλείσιμο της εφημερίδας "Ταμ-Ταμ" κι εκείνος έλεγε: " Όσοι με συμπαθούν με διαβεβαιώνουν ότι δεν το αισθάνονται επειδή είμαι μαύρος. Και όσοι με αντιπαθούν με διαβεβαιώνουν ότι το αισθάνονται ασχέτως που είμαι μαύρος." Πρόσφατα, ο νυν υπερσυντηρητικός " (κάποτε όμως μπεβανικός) Πολ Τζόνσον τον χαρακτήρισε "πατέρα της τρομοκρατίας" ! Η τρικυμία κρανίου "πουλάει"...
*
Κάποτε είχαμε συναίσθηση εκείνου που έλεγε ο Βερνάρδος από τη Σαρτρ: αν νομίζουμε πως βλέπουμε πολύ μακριά είναι μόνο γιατί είμαστε σαν τους "νάνους" που στέκονται πάνω σε ώμους "γιγάντων". Πάντως, μας είχε προειδοποιήσει διαφορετικά ο Νίτσε στον Ζαρατούστρα και κάτι ευγενικές σπόντες είχε ρίξει κι ο Ταρκόφσκι. Με τους καταχρηστικούς και απαράδεκτους σήμερα αυτούς χαρακτηρισμούς οι παλιοί και ο Νίτσε εννοούσαν απλώς το άξιο περιφρόνησης. Διότι ο μύθος επιμένει: σε όσες πλάτες "γιγάντων" κι αν σκαρφαλώσει ο "νάνος", δεν θα καταφέρει να διακρίνει μακρύτερα απ' τον "γίγαντα". Είναι κι αυτή μια εξήγηση του λόγου για τον οποίο η συνωμοσία των "νάνων" έχει εξαφανίσει τους "γίγαντες" σφραγίζοντας τους στα Μουσεία των Ηθικών Πλεονεκτημάτων. Ευτυχώς επιβιώνουν τα συμπαθή φασόλια.
*
Πράξη 1η, Σκηνή 3η (η Βολούμνια με τη Βιργίλια). Στον σύντομο μονόλογο της Βολούμνιας, μητέρας του Κοριολανού, φωτογραφίζεται η σαιξπηρική θέση για την οιδιπόδεια επιθυμία όπως πολύ αργότερα την επανέλαβε και ο Ζίζεκ. Δεν είναι εκ των προτέρων δεδομένη αλλά πρέπει να κατασκευαστεί. Προσωπικά θεωρώ ως Κέντρο του έργου τη φράση της "Then his good report should have been my son" ("ο γιός μου θα ήταν η δόξα του", όπως μεταφράζει ο Ρώτας). Τη φήμη, τη δόξα, το good report όρισε ο μέγας Σαίξπηρ ως το προνομιακό πεδίο του Οιδιπόδειου. Τεράστιο και βασανιστικό θέμα. Συστηματική ανασκόπηση βιβλιογραφίας δεν έχω αυτή τη στιγμή. Διαισθητικά υποθέτω πως αυτή η επισήμανση θα μειοψηφεί.
*
Άπειρες ώρες έχω απολαύσει την τηλεφωνική μας επικοινωνία με τον πολύ αγαπημένο μου φίλο Παναγιώτη ο οποίος, στα 22 του χρόνια και με δυσκολία να μετακινείται από την Αμφίκλεια, δίνει μια διαρκή μάχη σοφίας. Φιλόσοφος, όπως το εννοούσε ένας σπουδαίος ουμανιστής της Αναγέννησης, ο Πολιτσιάνο, ο οποίος έτσι χαρακτήριζε κάθε άνθρωπο που προσπαθεί να αποκτήσει αυτογνωσία και φροντίζει να είναι ενάρετος. Δεν μπορώ να μιλήσω για όλα τα καλά που παίρνω από εκείνον γιατί ξέρω πως η σεμνότητα του θα μου το απαγόρευε. Λυπάμαι που δεν μπορώ να μεταδώσω συμπυκνωμένα τους θησαυρούς που θα προσέφερε στον καθένα η επικοινωνία μαζί του. Ο Πολιτσιάνο, obiter dictum, αποκαλούσε "λάμιες" όλους εκείνους τους σχολαστικούς "διαβασμένους" που και ο οξυδερκής "μακρυγιαννικός" φίλος μου, ομοίως, αποφεύγει όσο μπορεί. Τον περιμένω να ξανάρθει στην Αθήνα σύντομα.
*
Στο Τριμούρτι του ινδουισμού, αγαπημένε μου Τ., θα βρεις την πηγή του καταστροφισμού που διαπίστωσα από πρόσφατη ανάρτηση ότι σου αρέσει. Βράχμα ο Δημιουργός, Βίσνου ο Διατηρητής και Σίβα ο Καταστροφέας, ο Χορευτής του Σύμπαντος. Και στον αιγυπτιακό Φοίνικα και αλλού. Πρώτος κομιστής της ιδέας αυτής στη Γερμανία ο Χέρντερ, μετά το πέρασε στα σαλόνια ο Γκαίτε, μετά ο Φρ. Λιστ (που έφερε τη θεωρία των "παραγωγικών δυνάμεων") και τελικά, πιο ανάγλυφα, στον Νίτσε. Από αυτόν ο Σόμπαρτ και κυρίως ο Σουμπέτερ συνέθεσαν τα "φαουστικά οικονομικά". Αλλά, υποθέτω ότι, εκτός από την πλευρά της παραγωγής σε ενδιαφέρει περισσότερο -και νομίζω σου ταιριάζει- και η, ας την πούμε, "αγγλοσαξονική" πλευρά της ισοδυναμίας των συναλλαγών, τα οικονομικά των εμπόρων που απεχθανόταν ο Νίτσε. Αναρωτήθηκα γιατί μπλέκεις με τη θεωρία της καταστροφής.
*
Τι έμαθε και σ' εμάς τους αταξινόμητους και στους θεωρητικούς της λογοτεχνίας ο πλατωνικός Λογγίνος; Ότι μπορούμε και σήμερα να μιλάμε για "ύψος" (sublime) στη σκέψη, στην ψυχή εφόσον υπάρχουν έργα ηρωισμού, μεγαλοφροσύνης, υψιτεχνίας, πάθους, μεγαλοψυχίας, έκστασης, νοητικών επιδόσεων. Ο Λογγίνος, στην "Περί ύψους" πραγματεία του, μας έμαθε λοιπόν ότι το "ύψος" μπορεί και να κατασκευαστεί, εν μέρει. Κυρίως όμως απορρέει από κάτι εγγενώς χαρισματικό στον άνθρωπο : "ἡ φύσις οὐ ταπεινὸν ἡμᾶς ζῷον οὐδ̓ ἀγεννὲς ἔκρινε τὸν ἄνθρωπον, ἀλλ̓ ὡς εἰς μεγάλην τινὰ πανήγυριν εἰς τὸν βίον καὶ εἰς τὸν σύμπαντα κόσμον ἐπάγουσα, θεατάς τινας τῶν ὅλων αὐτῆς ἐσομένους καὶ φιλοτιμοτάτους ἀγωνιστάς, εὐθὺς ἄμαχον ἔρωτα ἐνέφυσεν ἡμῶν ταῖς ψυχαῖς παντὸς ἀεὶ τοῦ μεγάλου καὶ ὡς πρὸς ἡμᾶς δαιμονιωτέρου.
*
Θυελλώδεις άνεμοι, μεγάλο ύψος κύματος και ισχυρές καταιγίδες αναμένονται στον τραπεζικό τομέα τους επόμενους μήνες. Οι "καπετάνιοι" μαζεύτηκαν στη γέφυρα της ναυαρχίδας μπας και πει τίποτα ο "Μεγάλος Τιμονιέρης". Εκείνος, αγέρωχος, δεν έδειξε την ταραχή του. Τους τα 'ψαλλε καπετανίστικα, θέλοντας να βγάλει την ευθύνη από πάνω του. Είπε μόνο τα γνωστά, "σφραγίστε καλά τις μπουκαπόρτες" και τα ρέστα. Ήξερε από λίγο νωρίτερα πως και η καδένα του δικού του πηδαλίου είχε σπάσει.
*
Μου φαίνεται πως αν κάποιοι διατύπωσαν πιο εμφατικά το "νόμο" της αύξησης του κόστους και της φθίνουσας αποδοτικότητας της καλλιτεχνικής παραγωγής, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες είναι οι Baumol και Bowen. Η έρευνά τους σε λογιστικά βιβλία θεάτρων και μουσικών αιθουσών έδειξαν ότι τον 18ο αιώνα οι καλλιτέχνες ήταν διπλάσια πιο παραγωγικοί από τους σύγχρονους! Αυτό κάτι λέει. Από τούτη τη διαπίστωση των "Οικονομικών του Πολιτισμού" φτάνουμε στο άλλο άκρο. Γι αυτό πώς να μην συμπαρασταθώ στους αγαπημένους μου φίλους Κατερίνα και Sebastian, άξιους σολίστες πιάνου, στους οποίους δημόσιοι φορείς της Ελλάδας αλλά και της Αυστρίας πρότειναν, ΤΩΡΑ, ΣΗΜΕΡΑ, αμοιβές με ποσά που ντρέπομαι να αναφέρω.
*
Ιστέον ότι ο Χέγκελ χαρακτήριζε τη λαϊκή κυριαρχία ως «σκέψη συγκεχυμένη που έχει σαν βάση μια πρωτόγονη παράσταση του λαού». Μετά δώσ' του ο Μαρξ να γκρινιάζει πως μόνο ο λαός μπορεί να είναι συγκεκριμένος και πραγματικός. "Στη μοναρχία έχουμε το λαό του καθεστώτος ενώ στη δημοκρατία το καθεστώς του λαού", μουρμούραγε. Σήμερα ξέρουμε τι έχουμε ...
*
Υπάρχουν αγαπημένοι φίλοι που ενδεχομένως φοβούνται κάποιες λέξεις. Ή που χωρίζουν τις λέξεις σε καλές/κακές, από τη χρήση των οποίων σχηματίζονται καλές/κακές φράσεις. Ή που διστάζουν να ιεραρχήσουν τη φιλία πάνω από τις σίγουρες προσευχές. Στην άκρη-άκρη υπάρχουν (?) οι πολιτικές μας διαφορές. Όμως, αν γνωριζόμαστε μεταξύ μας και δεν κάνουμε προπαγανδιστική χρήση τούτου εδώ του ελλαττωματικού αλλά μόνου υπάρχοντος μέσου τότε γιατί το άγχος της πολιτικής ορθότητας (όπως τη φαντάζεται ο καθένας) να μεσολαβεί στην ελεύθερη επικοινωνία μεταξύ φίλων;
