ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ FACEBOOK - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2022

Δεν θεωρώ υπερβολή να ισχυριστώ ότι η δαντέλα συμβολίζει την έναρξη της νεωτερικής εποχής!
Πριν τα δί(χ)τυα γίνουν δί(κ)τυα και πριν η διαπλοκή γίνει κακόφημη λέξη, συνέβη το θαύμα της δαντέλας!
Κάποτε, ο θαυμασμός και ο σεβασμός στη χειροποίητη δαντέλα ήταν δεδομένος. Αυτό προλάβαμε να το ζήσουμε κι εμείς, στα σπίτια των γιαγιάδων και των θειάδων μας.
Μολονότι οι παλιομοδίτες ιστορικοί της δαντέλας δεν με πείθουν εντελώς ότι η τέχνη αυτή εμφανίστηκε για πρώτη φορά από τα τέλη του 15ου και οπωσδήποτε τον 16ο αιώνα μόνο στη Βόρεια Ιταλία και τη Φλάνδρα, καταλαβαίνω ότι, όταν υπάρχουν ευρήματα από καταλόγους ρουχισμού όπως της Άντζελα και της Ιππολίτα Σφόρτσα, υποκομισών του Μιλάνου ή της ωραιοτάτης, ζωγραφισμένης από τον Ντα Βίντσι, Βεατρίκης Έστε-Σφόρτσα, δούκισσας του Μιλάνου, στους οποίους καταλόγους συμπεριλαμβάνονται ρετιτσέλες, πούντι, κοπανέλια (δαντέλες πλεγμένες με αδράχτια, τις λεγόμενες “μπομπίνες”), απλικαρισμένες δαντέλες, guipure, γενοβέζικες πίτσι (καθόλου άσχετο ότι η mafia αποκαλεί την προστασία “πίτσο”), δεν μπορούν εύκολα να υπάρχουν αντιρρήσεις ότι η τέχνη αυτή είχε άλλο προσδιορισμένο τόπο και χρόνο γέννησης. Ωστόσο για την εθνολογία εκκρεμεί αυτή η εξακρίβωση.
Το ποια περιοχή προπορεύτηκε, η Φλάνδρα ή η Βενετία, το Μιλάνο ή η Γένοβα, οι ιστορικοί επίσης προτίμησαν να μείνει, απ' όσο ξέρω, σε μια σοφά ισορροπημένη αβεβαιότητα. Το σίγουρο είναι ότι η Γαλλία πλήρωνε αδρά για να τραβήξει στις αυλές της τις τεχνίτρες της δαντέλας ενώ η Γερμανία ήταν επί του θέματος καθυστερημένη.
Μόνο όταν αφήσει κανείς το βλέμμα του να χαθεί μέσα στις πτυχώσεις των δαντελωτών κολάρων, πχ στους πίνακες του Γιάν φαν Ραφεστάιν, όπως ας πούμε, στο χαοτικό γκιπίρ του “Πορτρέτου μιας Κυρίας” μπορεί να συμφωνήσει μαζί μου για τη δαντέλα ως αναγγελτήριο της νεωτερικότητας. Θα εξηγήσω στη συνέχεια πώς το εννοώ αυτό.
Όταν παρατηρώ διάφορους πίνακες των Ρέμπραντ, Βισέντε Λόπεζ Πορτάνια, Ζαν Ετιέν Λιοτάρ, Ντανιίλ Μάιτενς, Μίχελ φαν Μίρεφελτ, Φρανς Πάουρμπους ο νεότερος, Νίκολας Χίλιαρντ, με αριστοτεχνική αναπαράσταση δαντέλας, αναρωτιέμαι αν το κυρίως θέμα είναι το απεικονιζόμενο πρόσωπο ή η χαώδης τάξη στις δαντελένιες τραχηλιές, ζαμπό και μανσέτες.
Τις δαντέλες δεν μπορεί κανείς να τις αντικρίσει πολύ ώρα. Οι δαντελούδες της Φλάνδρας 'κονόμαγαν καλά, όμως οι πιο πολλές στα τριάντα τους καταντούσαν τυφλές.
Ο υψηλός βαθμός αυτοσχεδιασμού, επιδεξιότητας, οργάνωσης του χώρου και αποδοχής της φθαρτότητας του προϊόντος της εργασίας όριζαν το πλαίσιο μιας τέχνης προϋποθέτουσας υπομονή, αυταπάρνηση, γενναιοψυχία και υποταγή στη δομή του σχεδίου.
Ασφαλώς όμως κανείς δεν μπορούσε, ούτε στα πρώτα της βήματα ούτε αργότερα, να υποπτευθεί το συμβολικό ενεργειακό της δυναμικό ή να την αντιμετωπίσει σοβαρά ως αναδυόμενο σημαίνον στον τομέα της κοινωνικής σκέψης.
Η συστηματική εξαφάνιση της χειροποίητης τέχνης και η υποταγή της στη μηχανική πλέξη ίσως θεωρήθηκαν αρκετές για την εξουδετέρωση αυτού του βαθύτερου ανεξιχνίαστου, αδιευκρίνιστου πυρήνα της πλοκής της δαντέλας.
Τη δομή της δαντέλας τη βρίσκουμε στις νιφάδες του χιονιού αλλά και σε κραυγαλέα τρισδιάστατη εκδοχή στο παραφουσκωμένο ζυμάρι. Ή, γιατί όχι, και στους νευρώνες του εγκεφάλου! Από την άποψη αυτή η δαντέλα μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα πεδία της φύσης που “αφέθηκαν να γίνουν αντικείμενο συμβολικής επεξεργασίας”.
Όπως φαίνεται – και μόνο από την προηγούμενη φράση – μπαίνω στις περιοχές του Λεβί-Στρως.
Πράγματι, η δαντέλα είναι μια δομή. Η δαντέλα δεν είναι αποκλειστικά ένα προϊόν “μαστορέματος”, όπως θα το εννοούσε ο Λεβί-Στρως στην “Άγρια Σκέψη”, δηλαδή δεν είναι προϊόν μιας εκ των ενόντων επεξεργασίας, μιας “πατέντας” που επινοεί ο μάστορας με όσα υλικά και εργαλεία διαθέτει κατά περίοδο ή κατά περίπτωση, δεν είναι ένα κάπως απρογραμμάτιστο αποτέλεσμα. Η μαστορική είναι εξοικειωμένη να διαχειρίζεται την ενδεχομενικότητα, οπότε, κάθε μαστόρεμα είναι, κατά τον Λεβί-Στρως, ένα “επεισόδιο”. Αλλιώς διατυπωμένο, γνωρίζει καλά, όπως και η μυθική σκέψη, με επεισόδια να κατασκευάζει δομές.
Η επιστήμη, αντίθετα, κινείται στην περιοχή του αναγκαίου. Οι υποθέσεις και οι θεωρίες που κατασκευάζει δεν εκφεύγουν από πλαίσια δομών. Βεβαίως και αυτή ενδέχεται να δημιουργήσει σε κάποια αποτελέσματά της “επεισόδια”, ωστόσο αυτά θα έχουν παραχθεί από δομές.
Ώστε, λοιπόν, κατά τον Λεβί-Στρως, η επιστήμη παράγει επεισόδια από δομές ενώ η μαστορική δομές από επεισόδια!
Η δαντέλα ως τεχνούργημα, θεωρώ, περιέχει ταυτόχρονες αφετηρίες δομής και επεισοδίων, καθώς και τελικούς αντίστοιχους προορισμούς!
Αυτή υποθέτω ότι υπήρξε η μοναδικότητα στην εμφάνιση της δαντέλας κατά την αυγή της νεωτερικότητας, όχι για να προϊδεάσει για τη βιομηχανική της φάση αλλά για την μεταβιομηχανική.
Σήμερα – το βλέπουμε, όχι πάντα, χαρακτηριστικά όμως, στις σχέσεις επιβολής της πληροφορικής πάνω στην οργάνωση της εργασίας – το μοντέλο της δαντέλας δίνει τη δική του μάχη. Διότι υπάρχουν τομείς εφαρμογής όπου δεν εναπόκειται απλώς στην ευαισθησία αντίληψης του ευφυούς νεαρού υπερεργαζόμενου τεχνικού συμβούλου να παραμετροποιήσει τις ενδεχομενικές ασυμμετρίες μεταξύ “κατασκευασμένης δομής” και “δομημένης κατασκευής” (ασυμμετρίες που εμφανίζονται ως “καπρίτσια” της κάθε εταιρικής κουλτούρας), αλλά πρόκειται περί μιας γενικευμένης, κοινωνικών διαστάσεων διαδικασίας πλέξης μαστορικών λύσεων που πηγάζουν από την επαφή των μεγάλων λογισμικών δομών με ιστορικά κατασκευασμένες προκαταλήψεις με τις οποίες αυτά τα δομημένα συστήματα δίνουν μάχες ενσωμάτωσης και κυριαρχίας αλλά ταυτόχρονα, αλλάζοντας τους αρχικούς σχεδιασμούς τους, υφίστανται μέσω της επίδρασης της μαστοριάς, ουσιώδεις τροποποιήσεις στην αρχιτεκτονική τους. Στη φιλοσοφία τους όχι, αλλά αυτή συνήθως έπεται.
Συνέβησαν όμως δυστυχώς, στην περίπτωση του “μοντέλου της δαντέλας” δυο κακά.
Πρώτον, εξαφανίστηκε η ανθρώπινη εξάσκηση κατά τη δημιουργία της και στη θέση της μπήκε ο μηχανικός αυτοματισμός απλών μοτίβων αδιάλειπτης επανάληψης (φυσικά, μια “μετωνυμία” όχι απαραίτητα κακή για τις ανάγκες της μαζικής και φθηνής παραγωγής). Ακόμα χειρότερα, η δημιουργικότητα του χεριού υπέστη τον αυτο-ακρωτηριασμό της και κατ' επέκταση επήλθε και ένας βαθμός βουλητικής πτώχευσης για την ανάγκη να παραμείνει η αξία του έργου στο ανθρώπινο χέρι.
Δεύτερον, χάθηκαν τα ίχνη της “μεταφοράς” που περιείχε η τέχνη αυτή. Όπως με την τέχνη γενικά, έτσι και με τη δαντέλα, όλο το στοίχημα ήταν (και παραμένει) η επινόηση μας αναπαράστασης, μιας “σμίκρυνσης” ενός σύμπαντος σε πλοκή. Μια επιθυμία να κατασκευάσουμε μια “μακέτα”, να φτάσουμε στο όλο και να έχουμε την εποπτεία του πριν ακόμα ολοκληρωθεί η γνωστική του κατάκτηση επιστημονικά.
Μια απόπειρα, που έχει πέρα από αισθητικούς σκοπούς και να απεικονίσει καλλιτεχνικά (ή μυθικά), ως εκδοχή θαυμαστής δικτύωσης με βελονάκι, ψηφιακό διάγραμμα ή θεατρική μέθεξη, η διασύνδεση ενός Όλου.
Και έρχεται προς επίρρωση μιας τέτοιας σύλληψης, η επίγνωση των δεσμών των ορατών οντοτήτων με τους άπειρους, αόρατους, τριχοειδείς δεσμούς, με άπασες ει δυνατόν αυτές τις διαβεβαιωτικές συνάψεις, ότι αυτό το σύνολο μόνο έτσι μπορεί να αποκαλείται “Κόσμος”.