Συχνά οι περισσότεροι χρησιμοποιούμε τον όρο "νεοφιλελευθερισμός" με επίγνωση της απλούστευσης. Το φαινόμενο που μας ενδιαφέρει είναι όχι μόνο ευρύτερο από τον χοντροκομμένο και παρωχημένο αυτόν όρο αλλά, όπως λέει κι ο Μιρόβσκι στον "Δρόμο από το Μον Πελεράν", όπως κι αν το περιγράψει κανείς, είτε ως το ΤΙΝΑ (there is no alternative) της Θάτσερ, είτε ως ρηγκανισμό, είτε ως το pensée unique του Bourdieu είτε ως big bang των ακαδημαϊκών ρεζερβουάρ του Σικάγου, της Βιέννης ή του Φράιμπουργκ, με τον περιβόητο "εύτακτο φιλελευθερισμό" (Ordoliberalismus), θα αποδίδει πάντα κάτι λιγότερο από όσα λένε οι ταμπέλες ή οι χαρακτηρισμοί όπως "εύρωστη κυκλοφορούσα σκέψη", "επιστημονικό παράδειγμα", "κολεκτίβα σκέψης", "κοσμοαντίληψη". Αν βάλει κανείς και τα αναθέματα η σούπα γίνεται πολύ καυτερή.
Η λέξη αίνος είναι αρχαία ιωνική και σημαίνει, αν το πούμε απλά, έναν διδακτικό μύθο. Να ένας: Σε μια συνέλευσή τους τα ζώα αποφάσισαν να εκλέξουν βασιλιά τους μια μαϊμού μόνο και μόνο επειδή τους εντυπωσίασε πόσο όμορφα χόρευε. Μόνο η ζηλιάρα η αλεπού δεν μπορούσε να παραδεχτεί πως θα έχει τη μαϊμού πάνω απ' το κεφάλι της. Την παραμόνεψε και μια φορά που είχε βρεθεί στην ερημιά την ξεγέλασε και την έριξε στην παγίδα της. Η μαϊμού παραπονέθηκε για την άτιμη μέθοδο της αλεπούς. Κι εκείνη του απάντησε: "Με τέτοια μυαλά που έχεις θες και να βασιλεύεις πάνω στα ζώα;" Ο αρχαίος ποιητής και αινογράφος Αρχίλοχος δεν αφηγήθηκε τα επακολουθήσαντα δυσάρεστα για την αλεπού. Ο μόνος τρόπος να πείσει τα ζώα να την εκλέξουν ήταν να χορεύει όπως η μαϊμού.
"Τοῦτ᾽ ἢν μὴ ὗμιν ἁνδάνῃ, Μητρ[οῖ, τὸ ζεῦγος, ἕτερον χἄτε[ρ]ον μάλ᾽ ἐξοίσει, ἔστ᾽ ἂν νόῳ πεισθῆτε [μὴ λ]έγει[ν] ψευδέα Κέρδωνα. τάς μ[ο]ι σα[μβα]λουχ̣ίδας πάσας ἔνεγκε, Πίστε· δεῖ μάλιστα ἰνηθείσας ὑμέας ἀπελθεῖν, ὦ γυναῖκες, εἰς οἶκον." ΟΧΙ, ΟΧΙ, ΜΗ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΤΕ ! ΟΡΙΣΤΕ Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: "Αν δε σ᾽ αρέσει αυτό, Μητρώ, ένα άλλο ζευγάρι αυτός θα σου φέρει, ώσπου καλά να δεις πως ψέματα δε λέει ο Κέρδωνας. Τα κουτιά όλα εσύ, Πίστε, κατέβασε. Πρέπει να τα προβάρετε, κυρίες μου, και ύστερα στο σπίτι σας να πάτε". Ένα παπουτσίδικο στην Αλεξάνδρεια, πριν 2.200 χρόνια τόσο όμοιο με ένα της σημερινής Ερμού, Αιόλου, Ιπποκράτους ! Μαγαζάτορας ο Κέρδωνας (!), Μητρώ μια κράχτρα που φέρνει πελάτισσες, Πίστος (!) ο έμπιστος υπάλληλος (υπάρχει και ο Δριμύλος, το παιδί του μαγαζιού που είναι της καρπαζιάς). Μιμίαμβος του Ηρώδα. Κορίτσια διαλέχτε σικυώνια, αμβρακίδια, σύμβαλα, ψιττάκια, κορκίνια, ιωνικά αμφίσφαιρα ! Απόλαυση !
Ένα τελευταίο από τον Ηρώδα (Φιλιάζουσαι). Συζητούν δυο φιλενάδες, η Μητρώ και η Κοριττώ και δεν κρατιέται η Μητρώ να ρωτήσει: "Φίλη Κοριττοῖ, τίς ποτ’ ἦν ὅ σευ ῥάψας τὸν κόκκινον βαυβῶνα;"- (συνέχεια σε μτφ) "Κι εσύ πού τον είδες;" -"Τον είχε η Νοσσίς!" "Τι μου λες; Κι αυτή πού τονε βρήκε;" - "Η Ευβούλη του Βιττάτου της τον δάνεισε - μη σου φύγει λέξη όμως!" Η Κοριττώ ομολογεί ότι εκείνη έδωσε τον βαυβῶνα στην Ευβούλη. Τι μας νοιάζουν όμως εμάς οι κρυφές ηδονές δυο γυναικών πριν 2.200 χρόνια; Όλα κι όλα ! Όχι και φοροδιαφυγή! Διότι ο βυρσοδέψης ο Κέρδων, ο κατασκευαστής του βαυβῶνα με το τεράστιο σουξέ τι έκανε; "Κατ’ οἰκίην δ’ ἐργάζετ’ ἐμπολέων λάθρῃ - τοὺς γὰρ τελώνας πᾶσα νῦν θύρη φρίσσε" (κρυφά στο σπίτι του τους έφτιαχνε γιατί τους εφοριακούς τους τρέμουν και οι πόρτες)!
O Λεονάρντο Μπρούνι, εκεί γύρω στο χίλια τετρακόσια κάτι, είχε προσπαθήσει να πει ότι και στην αρχαία Ρώμη οι "λιτεράτοι" μόνο μπορούσαν να ξέρουν σωστή γραμματική, άρα ποια τριτόκλιτα ανά τους αιώνες θα εξαιρούνται και θα έχουν αιτιατική σε -im (μερικοί θα τα θυμούνται όλα, εμένα τώρα πρόχειρα μου έρχονται τα febris, puppis, tussis, turris και securis -όπως τα παπαγαλίζαμε). Οι άλλοι, οι "ιλιτεράτοι" αρκούνταν στη sermo vulgaris. Ο Φλωρεντινός διέκρινε τη ρυθμισμένη -από άποψη γραμματικής- γλώσσα (ars) από την αρρύθμιστη, "φυσική" καθομιλούμενη (natura). Έτσι είναι πάντα, η ρύθμιση πονάει.
Sed quoniam res humanae fragiles caducaeque sunt, semper aliqui anquirendi sunt quos diligamus et a quibus diligamur; caritate enim benevolentiaque sublata omnis est e vita sublata iucunditas. Επειδή όμως όλα τα ανθρώπινα είναι φθαρτά και μάταια πρέπει να αναζητούμε κάποιους ανθρώπους να τους αγαπάμε αλλά και να μας αγαπούν. Αν χαθεί η στοργή και η καλοσύνη από τη ζωή τότε χάνεται και η απόλαυση της ζωής. (M. TULLI CICERONIS LAELIUS DE AMICITIA, 102)
Να βάζεις λίγο αλάτι στην κολοκύθα (avere sale in zucca) συνιστούν οι Ιταλοί. Και επειδή ξέρουν τον μπαγάσα τον εαυτό τους, "κολοκύθα" εννοούν το κεφάλι τους. Καλό κάνει λίγο αλάτι στην κεφάλα. Κληρονομιά το πήραν κι αυτοί. Αλλά, όπως κάθε λατινικούρα, έτσι και η έκφραση cum grano salis (με ένα κόκκο αλατιού) θεωρείται στους παγκόσμιους κυριλέ κύκλους κομψότατη και είναι must για κάθε σοβαρό αρθρογράφο των New York Times ή της Washington Post. Όχι ενέργειες άκριτες λοιπόν, όχι απερίσκεπτες αλλά cum grano salis. Αν στην Ελλάδα κάποιος πει σε έναν υπουργό: "Δεν αποφάσισες cum grano salis" πώς θα το πάρει; Ότι τον αποκαλεί "ανάλατο κεφάλα / κολοκύθα" ή, πιο καθωσπρεπικά, "απερίσκεπτο" ; Tertium non datur !
Ο Τσαρούχης ήταν αμίμητος. Τη σκηνή αφηγείται ο Μάνος Χατζηδάκις. Μόλις έχει γίνει η Απελευθέρωση και ο κόσμος κατεβαίνει στο Σύνταγμα να γιορτάσει. Ο Μάνος έχει συνεννοηθεί με άλλους φίλους του να βρεθούνε στου "Γιαννάκη", ακριβώς απέναντι από το ξενοδοχείο "Μεγάλη Βρετανία". Όλοι κρατούν σημαίες. Οι περισσότερες, λέει ο Μάνος, ήταν ρώσικες (σοβιετικές). Μετά αμερικάνικες. Οι λιγότερες ήταν βρετανικές. Ξαφνικά, βλέπουν να ανεβαίνει τελετουργικά από την Πανεπιστημίου ο Τσαρούχης ολομόναχος, κρατώντας κι αυτός μια σημαία. Κινέζικη! Γέλια φυσικά στην παρέα, θεωρώντας την εμφάνιση εκκεντρικότητα με κάποια υπονοούμενα. Ο Τσαρούχης όμως σοβαρός, ατάραχος διευκρίνισε: "Να μην τιμήσουμε και τον τέταρτο σύμμαχο, την Κίνα ;"
12 Σεπτέμβρη σήμερα. Πέρασαν 2.508 χρόνια. Μιας και οι μαθητές κανονικά στην τάξη πια, δεν θα έβλαπτε να θυμηθούμε εκείνη την αρχαία νίκη του Μαραθώνα η οποία, κατά τον Πλούταρχο (Κάμιλλος) "τοῦτο δ' αὖ πάλιν Πέρσαι μηνὸς Βοηδρομιῶνος ἕκτῃ μὲν ἐν Μαραθῶνι ...", συνέβη την 6η μέρα του μήνα Βοηδριμιώνα. Αν δεν κάνω λάθος ήταν ο August Böckh που επέμενε ότι η σημερινή είναι η ορθότερη ημερομηνία επετείου και όχι άλλη. Τώρα θα μου πείτε, τι μ' έπιασε... Μάλλον γιατί σήμερα -τι ειρωνική σύμπτωση- γιορτάζει ο Αυτόνομος !!! (Ξέρετε κανέναν; Μην ξεχάσετε τα χρόνια πολλά...)
Η Ανθούλα πάντα θέλει να την βλέπουν σαν ένα καλό και όμορφο κοριτσάκι. Έχει πολύ έντονο το άγχος της απόρριψης... Φυσικά συμπεριφέρεται και ανάλογα. Αποφεύγει τις ρήξεις. Έχει επιλέξει να είναι "αντικείμενο". Έχει οργανώσει εδώ και χρόνια, και έχει περάσει τα σαράντα, να αντλεί πολύ μεγάλη ηδονή ως χαριτωμένο αντικείμενο. Όλα, οι σχέσεις της με τον άντρα της, με τα παιδιά της, με τους συναδέλφους της πρέπει να αποδεικνύουν πόσο καλό και όμορφο πλάσμα είναι. Δεν της διαφεύγει πως αναμετρήσεις με την απόρριψη κάνουν οι ενήλικες, όσοι αποφάσισαν να φέρονται και ως "υποκείμενα". Αλλά ξέρει και πόσο οδυνηρή, ριψοκίνδυνη και καταστροφική για το βόλεμα μπορεί να γίνει. Επίσης ξέρει πως και με το να εμπορεύεσαι έξυπνα ένα αντικείμενο μπορείς να λογιέσαι "υποκείμενο".
Έγραφε ο Charles de Secondat (Baron de Montesquieu), για τα νοσοκομεία (στο De l'esprit des lois): "Ένας άνθρωπος δεν είναι φτωχός επειδή δεν έχει τίποτα αλλά επειδή δεν εργάζεται. Αυτός που δεν έχει κανένα αγαθό και που εργάζεται είναι το ίδιο μ' αυτόν που έχει 100 κορώνες εισόδημα χωρίς να εργάζεται. Αυτός που δεν έχει τίποτα αλλά έχει ένα επάγγελμα δεν είναι πια φτωχός ... ο τεχνίτης που έδωσε στα παιδιά του την τέχνη του για κληρονομιά τους άφησε ένα αγαθό που πολλαπλασιάζεται και δεν είναι το ίδιο μ' εκείνον που είχε 100 στρέμματα για να ζει και τα μοίρασε στα παιδιά του". Εξισώσεις άλλων εποχών, συζητήσιμες ασφαλώς ιδίως στους 19ο- 20ο αι. Ωστόσο στον 21ο επίκαιρες. Όχι μόνο λόγω της ανεργίας αλλά και λόγω των 100 στρεμμάτων …
Διαβάζω στη συλλογή "Orphicorum fragmenta" (34, 35, 210, 214) του Ότο Κερν και μια αφήγηση που μπορεί να μας αρέσει -ενίοτε- περισσότερο από άλλες συναφείς. Με βοηθά κι η Νίλσεν. Σύμφωνα μ' εκείνη την αρχαία δοξασία, είμαστε ένοχοι μιας ελληνικής εκδοχής "προπατορικού" αμαρτήματος. Της θεοκτονίας και θεοφαγίας που διέπραξαν οι πρόγονοι του ανθρώπου, οι Τιτάνες. Πώς και μας αφορούν οι πράξεις των Τιτάνων; Εκείνοι, σπρωγμένοι από το μίσος της Ήρας για τον καρπό του Δία με τη Σεμέλη, τον Διόνυσο - Ζαγρέα καταβρόχθισαν το σώμα του εκτός απ' την καρδιά του, που έσωσε η Αθηνά. Από την αιθάλη των κεκαυμένων Τιτάνων, αφού τους κεραύνωσε, έφτιαξε ο Δίας τον άνθρωπο. Τη διασωθείσα καρδιά καταβρόχθισε ο Δίας. Κι απ' αυτήν μετά γέννησε το νέο Διόνυσο. Γραμμένη λοιπόν η μοίρα μας, λέει η δοξασία, να είμαστε και τιτάνες και θεοί. Βαρύ το φορτίο !
Από τη ρούμπα χιτάνο στα πανηγύρια ξετρύπωσε τον Ρικάρντο Βαλιάρδο, μετέπειτα "Ασημένια Χεράκια" (Μανίτας ντε Πλάτα) ο Ινδός εθνομουσικολόγος και σκηνοθέτης Μπατατσαρία . Του Ρικάρντο δεν του πήγαινε καλά να βγει στις σοβαρές σκηνές. Το ΄κανε μόνο δέκα χρόνια αφότου είχε φύγει ο Ντζάνγκο Ράινχαρτ. (Τι σεβασμός...) Κι ας του 'στελνε ενθουσιώδεις επιστολές ο Κοκτώ, κι ας του 'λεγε ο Πικάσο ότι είναι σπουδαιότερος από αυτόν. Κι ο Στάινμπεκ κι ο Τσάπλιν. Απολαυστικό ντοκουμέντο το παρακάτω βίντεο. Ο Μανίτας ντε Πλάτα κιθάρα, ο Χοσέ Ρέγιες τραγούδι και ο Σαλβαντόρ Νταλί να ζωγραφίζει επί σκηνής με κινήσεις flamenco έναν καβαλάρη.
Σπέρμα η (αρχαία) Ελλάδα (Αθήνα), έλεγε ο Καστοριάδης, όχι μοντέλο. Αλλά πού μπορεί κανείς να αναζητήσει ενδείξεις αυτού του σπέρματος σήμερα για να μην αφήσει την εν λόγω παρακαταθήκη κενή περιεχομένου; Αν δεν μιλάμε για κάτι απλώς ωραίο να το λέμε αλλά ανύπαρκτο, αν πιστεύουμε ότι έχει κάποια εγκυρότητα αυτή η έννοια τότε θα πρέπει να μη τσακίζουμε, καταπλακώνουμε, κατακεραυνώνουμε, εξοβελίζουμε κάποια φύματα, διάφορες εκβλαστήσεις δημοκρατίας της "τσέπης", της κουβεντούλας, των σχολίων, των εκθέσεων ιδεών των πολιτών. Δύσφραστον ότι από τον δήμο μπορεί να γεννηθεί έργο! Αλλά κάπου μέσα σ' αυτή την ανθρωπομάζα στην οποία όλοι κολυμπάμε δεν θα κυκλοφορεί αυτό το σπέρμα;
Ακούγεται ως εκλεκτικισμός (νεοκλασσικής θεωρίας και μαρξισμού). Μια τέτοια αίσθηση έχει κανείς μπροστά σε θεωρήματα όπως των Ατζέμογλου - Ρόμπινσον. Μια από τις προϋποθέσεις του είναι ότι οι κοινωνικές εξεγέρσεις (οι οποίες, βάσει άλλης παραδοχής των συγγραφέων, συμβάλλουν στον εκδημοκρατισμό των κοινωνιών όχι μόνο πολιτικά αλλά και οικονομικά) θα τείνουν να συμβαίνουν ανάλογα με το κόστος ευκαιρίας (άρα μάλλον σε συνθήκες κρίσεων -αφού τότε οι περισσότεροι ρισκάρουν τα λιγότερα). Ωστόσο οι εξεγέρσεις έχουν ελαχιστοποιηθεί εδώ και αρκετά χρόνια, παρά τις κρίσεις. Έτσι την "αποτυχία των εθνών" οι θεωρητικοί του ΜΙΤ αντί να την αποδίδουν στην έλλειψη πολιτικού πλουραλισμού (από τον οποίο η Ευρώπη ξεχειλίζει) καλύτερα να την αναζητούν στα ελλείμματα αντιπροσώπευσης, ενημέρωσης και δικαιοσύνης.
Αν μου επιτρεπόταν η αποκοτιά να χαρακτηρίσω "παθολογική" μια εφευρετικότητα, τότε θα ονόμαζα "σύνδρομο του Κλήμη του Αλεξανδρέα" την παράδοξη επινόηση να περιγράφει κανείς το πεπόνι ως ασπροκίτρινο καρπούζι με πορτοκαλί σπόρια. Ο μέγας και σπουδαίος Κλήμης ας με συγχωρέσει. Ήταν βαθύς γνώστης και λάτρης της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας αλλά ζούσε στο θεολογικό κλίμα του 2ου αι. μ.Χ., οπότε αναγκαζόταν να λοξοβατεί. "Ο Θεός προίκισε την ελληνική φιλοσοφία με έφεση προς την αλήθεια", "ο Ευριπίδης προφήτευε, εν αγνοία του, την έλευση του Σωτήρα Χριστού" (Στρωματείς Ε,XI,70) "Παρεγγυά ο Πυθαγόρας, ώσπερ Μωυσής", κ.τ.τ. Προσοχή όμως. Δεν "τη σκότωσε γιατί την αγαπούσε", όπως θα έλεγε άδων ο Στράτος Διονυσίου. Το αντίθετο.
Πέρα από το θόρυβο, το αλαλούμ των διαψεύσεων των αρμόδιων υπουργείων και το προφανές ότι αρχαιολογικοί χώροι και τα πράγματα εκτός συναλλαγής εμπίπτουν στις εξαιρέσεις της παρ. 4 του άρθρου 196 του ν. 4389/2016 ( αν και ποιος μπορεί να κοιμάται ήσυχος όταν υπάρχει τόση αδιαφάνεια και όταν η Διαύγεια πολακίστηκε ; ) το ουσιώδες είναι οι πολίτες να έχουν πρόσβαση ώστε να ενημερώνονται. Άμεση λοιπόν ανάρτηση της βάσης των δέκα χιλιάδων περίπου "εκκαθαρισθέντων" ακινήτων που είναι προς μεταγραφή στο ΕΤΑΔ και την ΕΕΣΥΠ Α.Ε. Και όλων των υπολοίπων το ταχύτερο.
Από τον πρώτο σχετικό νόμο του 1834 (που επιμελήθηκε ο Μάουρερ) μέχρι μια σειρά νόμων από το 1914-1932 η νομοθεσία για την προστασία των αρχαιοτήτων δεν είχε εκσυγχρονιστεί. Η συνταγματική προστασία (άρθρο 24, παρ 6) των μνημείων κα της παραδοσιακής κληρονομιάς άφηνε τα καθέκαστα να τα ρυθμίσει ο κοινός νομοθέτης. Πρώτο ολοκληρωμένο νομοθέτημα ο ν. 3028/2002 (κυβέρνηση Κ.Σημίτη με υπουργό Πολιτισμού τον Ε.Βενιζέλο). Ο νόμος εισήγαγε την έννοια των "αρχαίων μνημείων" (από τα απώτατα χρόνια έως και το 1830 κα των "νεότερων μνημείων" (από το 1830 έως σήμερα). Επίσης την έννοια της "διηνεκούς κυριότητας" του κράτους στα μνημεία. Ωστόσο αναγνώριζε τη διάκριση των αρχαίων μνημείων σε ανεπίδεκτα ιδιωτικής κυριότητας μέχρι το 1453, (άρθρο 7, παρ. 1) και σε δεκτικά ιδιωτικής κυριότητας μέχρι το 1830 (άρθρο 7, παρ. 3). Αλλά όποιος διαβάσει το νόμο, που ισχύει μέχρι σήμερα, θα δει ότι και στα ακίνητα τα δεκτικά ιδιωτικής κυριότητας (1453-1830) αυτό το δικαίωμα βρίσκεται κάτω από τον πολύ αυστηρό έλεγχο του κράτους (άρθρα 9, 10 και 11) και με σκοπό τη διαφύλαξή του.
Τι κι αν ο Θεοφάνης κόλλησε του Κωνσταντίνου (για λόγους ευκόλως ιχνηλατούμενους) το δυσφημιστικό "Κοπρώνυμος" ή "Καβαλλίνος"; Ο Σάθας απτόητος καταθέτει υπέρ αυτού του δήθεν "κυκεώνα ασεβείας" τα παρακάτω: Δωδέκατη και τελευταία ενσάρκωση του υπάτου Διός ήταν (στα Διονυσιακά του Νόννου), ο Αλέξανδρος ο Μέγας. Ωστόσο, μίξεις θεού και ύλης ήταν και ο Κωνσταντίνος ο Μέγας και ο Αλέξιος Κομνηνός. Άρα και μια περίπτωση βακχικής ενσάρκωσης, συνεχίζει ο Σάθας, εξηγεί το ακατανόητο αίνιγμα του Κοπρώνυμου, που οι βυζαντινοί τον έλεγαν και "χεζοσαρβάλη" (σώζοντας ακέραιη τη σάτιρα του Αριστοφάνη για τον Βάκχο). Στ' αλήθεια όμως τον τιμούσαν και όταν η Πόλη κινδύνευε από τους Βούλγαρους έκαναν πορεία στον τάφο του ανακράζοντας "Ανάστηθι και βοήθησον"
Παλιότερα, πριν φτιαχτούν βάσεις δεδομένων κωδικοποιημένης συμπεριφοράς του προσώπου η αμφιβολία για το σημαινόμενο της έκφρασης συνοψιζόταν με το: "Κινέζος ο τύπος !" Ιδίως σε σύγκριση με τη βλοσυρότητα του "Σύντροφου Γραμματέα", του οποίου η συνοφρύωση προδίκαζε το πολιτικό μέλλον ή και τη ζωή σου, το ανέκφραστο πρόσωπο άφηνε πολύ χώρο για κάθε απάτη και αυταπάτη. Επρόκειτο ωστόσο περί ελλιπούς αντίληψης των κινεζικών ηθών σύμφωνα με τα οποία τα μάτια και τα φρύδια (ανώτερο μέρος) πρέπει να είναι λιγότερο εκφραστικά από το στόμα. Μετά ο "κινέζος" μπήκε στη ναφθαλίνη και βγήκε η νέα μάσκα του "ταλαντούχου", που σου τα παίρνει όλα! Αν και ήδη από τον "Φιλοθήβαιο" του Αντιφάνη υπήρχε ένας που έλεγε: "Όταν κάποιος πουλάει φρέσκα ψάρια είναι συνοφρυωμένος και σοβαρός. Όταν πουλάει μπαγιάτικα είναι πρόσχαρος και αστειεύεται".
Η Ερυθηίς ζούσε στα δάση της Εσπερίας. Ήξερε όμως τις νύχτες και τις πυρκαγιές της Ανατολής. Προφήτεψε το λάθος της Μήδειας και τη συμβούλεψε έγκαιρα να γδικιωθεί πιο έξυπνα. Να κάνει τα παιδιά της ανώτερα του Ιάσονα. Να ξεχαστεί το δικό του όνομα και να απομείνουν κλεινά, αμφιβόητα και άσβεστα τα ονόματα των τέκνων της. Μια κάποια άλλη που κρυφάκουγε, η Δεινώ, δοκίμασε τη συμβουλή της. Μα ο δικός της γιος, ο Πατρόφιλος, μεγαλώνοντας, χάλασε τα στοιχήματα και μίλησε πυκνά: "Η Μήδεια και η Ερυθηίς τρέμουν", έλεγε, "την αμνημοσύνη. Τη ληθοσύνη, όπως θα το πει αργότερα και κάποιος Ευριπίδης".
Δύο πρόσωπα θα μπορούσαν να συζητούν, ας πούμε ο Τζάνκο και η Νουσμπάουμ, κατά πόσο τα συναισθήματα που προκαλούνται από τη μουσική είναι εκτός ορθολογικής κατανόησης, όπως θα ισχυριζόταν ο πρώτος ή δεν διαφέρουν καθόλου από εκείνα που παράγονται από κάθε γλωσσική επικοινωνία, όπως θα αντέτεινε η δεύτερη. Θα παρέθετε μάλιστα για υποστήριξή της τον Διογένη τον Βαβυλώνιο ο οποίος λίαν εγκαίρως δίδασκε πως το μέλος είναι γλώσσα. Υπάρχουν δυο λογιών αισθήσεις θα επαναλάμβανε ο σοφός. Η "αυτοφυής" και η "επιστημονική". Με την πρώτη καταλαβαίνουμε τη διαφορά ανάμεσα στη ζέστη και στο κρύο. Με τη δεύτερη τη διαφορά ανάμεσα στο "ἡρμοσμένον" από το "ἀνάρμοστον". Κάπως έτσι θα το πάλευε και για τη μουσική η Μάρθα αν αυτή η κουβέντα είχε γίνει ποτέ.
Εν αναμονή των ειδήσεων από τους βόρειους γείτονες και ως πιθανό αντίδοτο των ακραίων καιρικών φαινομένων και της αισθητικής ή ερωτικής μελαγχολίας: Δείτε ζωντανή Αθήνα του 1924! Δείτε Φλίσβο, λεωφόρο Συγγρού, Βασιλίσσης Σοφίας, Σύνταγμα, Ζάππειο, Πανεπιστημίου, Ναό Ολυμπίου Διός και άλλα ευδιάκριτα σημεία της παλιάς Αθήνας. Οι σκηνές από την ημίωρη βωβή κωμωδία «Οι περιπέτειες του Βιλάρ» με πρωταγωνιστή τον κωμικό Βιλάρ (Νίκος Σφακιανός ή Σφακιανάκης) και συμπρωταγωνίστρια τη Νίτσα Φιλοσόφου. Σενάριο του Χεπ και παραγωγή Δήμου Βρατσάνου. Το γαμήλιο γεύμα προς το τέλος με τη μακαρονάδα απολύτως κατάλληλο και για πιτσιρίκια.
Βλέπω τον Κώδικα Καλής Πρακτικής των Δημοψηφισμάτων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ο οποίος εννοείται αφορά ευρωπαϊκές χώρες. Το άρθρο 7 παραινεί ασαφώς για ...σαφήνεια στο όριο συμμετοχής κάτω από το οποίο ένα δημοψήφισμα δεν θεωρείται έγκυρο. Το άρθρο 8, (β) τοποθετεί ως κολοφώνα του κώδικα τη διάταξη ότι τα ερωτήματα αρχών ή εκείνα με γενικόλογη διατύπωση καλό είναι να μην είναι δεσμευτικά. Αν σ' αυτά προσθέσει κανείς και τον Κώδικα Καλής Κωλοτούμπας, όπως τον θεμελίωσε ο κ. πρωθυπουργός μας, και το σνομπισμό για τον Homo balcanicus πώς ο ευαίσθητος καλλιτέχνης του πίνακα "Η δημοκρατική συμμετοχή των πολιτών" να μην έχει τάσεις τενεμπρισμού;
Αν είχαμε μόνο μια διοικητική ανικανότητα των πρώην υπουργών Πολιτισμού η περιπέτεια του προέδρου του ΚΜΕΕΘ-Θεατρικού Μουσείου, κ. Κ. Γεωργουσόπουλου δεν θα ήταν τόσο διδακτική. Αλλά όχι. Εδώ πρόκειται για ένα παιδαγωγικό σύστημα σε μια αίθουσα διδασκαλίας - ρινγκ. Η διοικητική ανικανότητα συνδυάζεται με γραφειοκρατικές εμπλοκές και πασπαλίζεται με δικαστικές διώξεις - απόχες κι όποιον πάρουν τα σκάγια. Έχω ξαναγράψει για το Θεατρικό Μουσείο. Υλικό από το αρχείο του Θάνου Κωτσόπουλου που παρέδωσα είμαι σχεδόν βέβαιος ότι έχει χαθεί. Ό,τι απομένει θα φυλαχθεί στο οικογενειακό αρχείο. Προσωπικά έχω υποστεί αντίστοιχη ταλαιπωρία με τον Κ. Γεωργουσόπουλο αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία. Τώρα τούτο μόνο: Ας μην καμφθούν οι πολίτες να αναλαμβάνουν αξιώματα δημόσια. Διότι το διδασκόμενο μάθημα αυτό είναι. Επίσης οι "ατσαλάκωτοι" ας πάνε και λίγο να διοικήσουν. Και τα ξαναλέμε.
Η ελκυστικότητα ενός κόμματος κρίνεται σε μεγάλο βαθμό από τη δημοκρατική του λειτουργία. Τι δικαιώματα έχουν τα μέλη του, πόσο συχνά και πόσο δραστικά αποφασίζουν, σε ποιο βαθμό το κόμμα επιδρά στην κοινοβουλευτική ομάδα και το έργο της, πόσο ικανοποιημένη είναι η κοινοβουλευτική ομάδα από την ενημέρωση που έχει για τους χειρισμούς κορυφής των υπουργών, πόσο εκτείνονται τα προνόμια του αρχηγού, ποιες είναι οι οριζόντιες δομές του, πόσο λειτουργούν τα όργανα, πόση αυτονομία έχουν οι περιφερειακές οργανώσεις του, πόση επιρροή έχουν οι κλίκες στην ηγεσία του κόμματος. Αυτά είναι θέματα που θα έπρεπε να συζητούνται ανοικτά, δημόσια και όχι μέσω δημοσιογραφικών διαρροών. Αφορούν όλους τους ψηφοφόρους οι οποίοι έλκονται και από τις διαπιστωμένες καλές πρακτικές της εσωκομματικής δημοκρατίας.
Κανονικά τα Νόμπελ Ειρήνης θα έπρεπε να απονέμονται όχι βέβαια στα έσχατα του βίου αλλά οπωσδήποτε μετά την ολοκλήρωση της δημόσιας καριέρας και ιδίως της πολιτικής. Αλλιώς είναι υπέρμετρα φορτισμένα με τρέχουσα πολιτική σκοπιμότητα και το ρίσκο μιας ηχηρής διάψευσης της βράβευσης. Κλασική η περίπτωση του Χένρι Κίσινγκερ ο οποίος πήρε το 1973 Νόμπελ Ειρήνης για τη "συμβολή του στον τερματισμό του πολέμου στο Βιετνάμ". Ο συνυποψήφιός του Βορειοβιετναμέζος Λε Ντουκ Θο αρνήθηκε την υποψηφιότητα καταγγέλλοντας παραβίαση της εκεχειρίας από τους Αμερικανούς. Ο πόλεμος τερματίστηκε το 1975. Επιτέλους, οι υποψηφιότητες να πατάνε και σε μια αποδοχή των λαών και της ιστορικής επαλήθευσης.
Πέρασαν τρεις μέρες και το ξέχασα. Πώς είναι δυνατόν; Πριν 953 χρόνια, στις 3 Οκτωβρίου του 1065 μ.Χ. έπεσε κεραυνός σε ένα άγαλμα στον Παρθενώνα τοποθετημένο πάνω σε στήλη. Δεν ήταν όμως της θεάς Αθηνάς Προμάχου του Φειδία αλλά για κάποιον που, όπως λέγεται, τον αποκαλούσαν "Ανήλιο". Το άγαλμα δεν βλάφτηκε στο παραμικρό, μεταδίδει ο Μιχαήλ Ατταλειάτης. Εκεί, στην τελευταία πράξη του αρχαίου ελληνικού κόσμου τι να ήταν άραγε ο Ανήλιος ; Κάποιος που ο Δίας του στέρησε τον ήλιο και τον θυμόταν μόνο με τους κεραυνούς του ή μήπως άλλος ένας Άγνωστος Θεός των Αθηναίων που ξέμεινε, έζησε το λυκόφως των παλιών θεών και περίμενε υπομονετικά να δει τι θα κάνει γι' αυτόν ο Νέος;
Σε ένα κείμενο του για τον Ζίμελ, ο Ντέιβιντ Φρίσμπι παρατηρούσε, αναφερόμενος σε ένα από τα σημαντικότερα δοκίμια αυτού του φιλόσοφου και "ιμπρεσιονιστή" κοινωνιολόγου (δλδ το "Μητρόπολη και Πνευματική Ζωή") ότι λίκνο των μοντέρνων καιρών δεν είναι το εργοστάσιο ή η καπιταλιστικά εξορθολογισμένη παραγωγή αλλά η μητρόπολη. Κεντρική και πολύ ενδιαφέρουσα σκέψη του ο τρόπος αυτοοργάνωσης του ψυχισμού του "μητροπολιτικού ατόμου" προκειμένου να αμυνθεί στα τραύματα που προκαλεί ο ταχύς εκσυγχρονισμός. Ο Ζίμελ μιλά για μια παιδεία, μια κουλτούρα προστασίας από την αλλοτρίωση και τον κατακερματισμό, μια κουλτούρα που έχει αντικαταστήσει το ρόλο της θρησκείας. Σημαντικό είναι να συνειδητοποιεί κανείς την παγίδευσή του σε ένα θραύσμα του ενιαίου κόσμου. Και όσο κι αν τον μαγεύει, να αντιστέκεται.
Η ετικέτα δεν ήταν υπόθεση μόνο των προπερασμένων αιώνων. Ας πάρουμε τους καλούς τρόπους των συστάσεων για παράδειγμα. Στον CEO μιας εταιρείας ο τοπικός διευθυντής θα συστήσει ένα προϊστάμενο. Σε ένα υπουργείο ο γενικός διευθυντής θα συστήσει ένα τμηματάρχη στον υπουργό. Αυτά τηρούνται μέχρι σήμερα (ελπίζω) και ορθώς. Ο μεταμοντέρνος οδοστρωτήρας δεν τα έχει ισοπεδώσει. Κάποτε, αν ήταν καλεσμένη σε ένα δείπνο μια νεαρή, ανύπανδρη ιδίως, κοπέλα, η "ντεμπιτάντ", έπρεπε να συνοδεύεται από μια μεγαλύτερη, πιο έμπειρη, για να την επιβλέπει και να κάνει τις συστάσεις, τη λεγόμενη "σαπερόν" (απ' όπου και η δική μας "τσαπερδόνα"). Το "σαπερονάζ" το χρειάζονται τα νέα παιδιά που ψάχνουν ευκαιρίες για απασχόληση. Ό,τι είναι ωφέλιμο από την παλιά ετικέτα να το ξέρουμε και να το κρατάμε.
Το εμπόρευμα "εργασία" ήταν για πολλούς αιώνες πολύ φθηνότερο από τα προϊόντα του. Ας πούμε στη Ρώμη του 1ου αι. π.Χ. υπολογίζω τον εξής κανόνα "με το μάτι" (πολύ - πολύ πρόχειρα): Η αγορά ενός δούλου κόστιζε το 1/40 του κόστους συντήρησης και απόσβεσης του ως κεφαλαίου ενώ απέδιδε 4 φορές αυτό το κόστος. Έστω ότι κατά μέσο όρο ένας οικόσιτος δούλος θα ήταν παραγωγικός για 40 χρόνια. Κάνω τους υπολογισμούς με βάση την τιμή για ένα κιλό ψωμί στη Ρώμη που βέβαια είχε διακυμάνσεις. Μετά την σιτοδεία λόγω του Β' Καρχηδονιακού Πολέμου έφτανε, σύμφωνα με τον Πολύβιο, όσο μισό κιλό χοιρινό ή αρνί. Αντίθετα, τον 1ο αιώνα μ.Χ. , αν δεχτούμε τον ποιητή Μαρτιάλη, το ψωμί ήταν φτηνότερο από τα φρέσκα κρεμμύδια. Για την εποχή που μιλάμε ας δεχτούμε ότι ήταν 1,5 ευρώ (η ίδια με σήμερα). Η τιμή αγοράς ενός δούλου (αυξημένη σε σχέση με εκείνη του 5ου αι.π.Χ. στην Αθήνα) ήταν 1.500 ευρώ. Μερικές ισοδυναμίες τώρα: ένα κιλό ψωμί έκανε όσο μια ντουζίνα αυγά, όσο 25 φρέσκα κρεμμύδια, όσο ένα τέταρτο πρόβειο γάλα, όσο ένα τέταρτο λάδι. Αυτά στρογγυλεμένα βέβαια. Ας πούμε ότι το κόστος της ημερήσιας συντήρησης του δούλου ήταν 4 ευρώ. Άρα κόστος 1.460 ευρώ το χρόνο. Συνολικό κόστος: 1.095 Χ 40 χρόνια = 58.400 + 1.500 (αγορά νέου δούλου) = 59.900. Ας δεχτούμε ότι ο δούλος αυτός απέδιδε αξία 500 ευρώ το μήνα στο νοικοκυριό. Οπότε, 500 Χ 12 = 6.000 το χρόνο. Το συνολικό κέρδος του κυρίου ήταν: 6.000 Χ 40 χρόνια = 240.000 ευρώ. (Για να μην κάνουμε υπολογισμούς στα ασημένια δηνάρια της εποχής)
Πρέπει να ξαναβρούμε τις ρίζες μας έλεγαν η Σιμόν Βέιλ το 1943 και η Χάνα Άρεντ 8 χρόνια αργότερα. Ποιες είναι οι ρίζες μας; Με ποια μέθοδο θα τις αναζητήσουμε; Η Άρεντ τοποθέτησε τις ρίζες αυτές στην ολότητα του κόσμου, στον Άλλο. Η Βέιλ, έχοντας ως αφετηρία την έννοια της υποχρέωσης, η οποία προηγείται των δικαιωμάτων και είναι ανεξάρτητη των συνθηκών οδηγείται στη ζωή της κοινότητας μέσα από την οποία διατηρούνται οι πολύτιμες παρακαταθήκες του παρελθόντος και τροφοδοτούνται οι προσδοκίες του μέλλοντος. Ο δρόμος της Βέιλ μου αρέσει πρωτίστως γιατί ζω σε μια χώρα που λησμονεί ή επίμονα απωθεί τη σχέση της με τις ρίζες της. Ρίζες δυνατές, ζωντανές, παγκόσμιας αναγνώρισης. Ρίζες γλώσσας, πολιτισμού, ιστορίας, έθνους.
Χρειάστηκε να ιδρυθεί ένα πολιτικό κόμμα για να ηττηθεί η καταπιεστική τρόικα του τραχήλου: η τριάς κολάρο-κουμπί-γραβάτα! Ο κομήτης "Men’s Dress Reform Party" εμφανίστηκε στην Αγγλία από το '29 μέχρι το '37. Ξεφύτρωσε μέσα από ένα ιδεολογικό ρεύμα υγιεινισμού (την "Εταιρεία για τη Νέα Υγεία") με απόψεις για ανετότερους ενδυματολογικούς κανόνες για τους άνδρες. Υποστηρίχθηκε από γραφικούς πασιφιστές αλλά και σοβαρούς επιστήμονες, όπως ο Κ. Φλούγκελ, ο οποίος εισέφερε μια "Ψυχολογία των Ρούχων". Πέρα από την απελευθέρωση του τραχήλου στόχος του κινήματος ήταν και οι ανέσεις κάτω από τη μέση με λιγότερο παντελόνι και περισσότερο σκωτσέζικο κιλτ. Θα το ψήφιζα, αν και αισθάνομαι άνετα και ωραία και με τις γραβάτες μου.
Παρά τις συγκρουόμενες φόρμες και το γκριζάρισμα των διαφορών μεταξύ της επισημότητας και της χαλαρότητας στην ανδρική ενδυμασία διατηρούνται αρχαίοι κώδικες μεταμφιεσμένοι σε επιταγές κομψότητας και ευπρέπειας. Έτσι, εξέλιξη του μεσαιωνικού "πουρπουάν", του 13ου-14ου αιώνα, κατασκευασμένου ως επενδύτη της πανοπλίας αποτέλεσε το ανδρικό γιλέκο κουστουμιού. To "ταμπάρντ", του 14ου αιώνα, πρόγονος του ημίπαλτου. To "σουρπλίς" έχει συνάφειες με το μακρύ παλτό για κοστούμι. Ο ποδήρης χιτώνας, με σημείο εκκίνησης τον αυχένα, το "ουπλάντ", πρόγονος της ρομπ-ντε-σαμπρ. Τα "πουλέν", τα μυτερά παπούτσια, ιδίως του τέλους του 15ου αιώνα, πρόγονοι των γουίνκλπίκερς, των gucinari και των μεξικάνικων picudas. Ευτυχώς δεν έχουν σκεφτεί οι μόδιστροι να επαναφέρουν τις φουφούλες.
Σημαντική Κυριακή η σημερινή. Η πρώτη "μετά τις 11 του μήνα". Στον Όρθρο και Λειτουργία των Αγίων Πατέρων της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου αναγιγνώσκεται Ιωάννης (Κ, 19-21), Παύλος (Τίτ. Γ´ 8-15), Λουκάς (η' 5-15). Το 787 οι "Πατέρες οἱ ἔνθεοι, καταυγασθέντες τὸν νοῦν, Ἑβδόμην συνέλευσιν, ἤθροισαν ἐκ περάτων, ἐν Νικαίᾳ τῇ πόλει, ἱδρύσαντες θεοφρόνως, τὰς πανσέπτους Εἰκόνας". Η επικράτηση της εικονοφιλίας υπήρξε σωτήρια για την τέχνη όχι μόνο της ανατολικής ορθόδοξης παράδοσης αλλά και της ευρωπαϊκής. Σωτήρια για τον πολιτισμό γενικότερα. Πώς θα είμασταν σήμερα αν είχε επικρατήσει ο εικονοκλαστικός εξτρεμισμός των σκληρών μονοθεϊστικών κοσμοαντιλήψεων;
Με αφορμή τα αποτελέσματα των εκλογών στη Βαυαρία και με συναισθηματική αδιαφορία τόσο για τους ηττημένους όσο και για τους νικητές. Έμαθα τον Ραλφ Ντάρεντορφ το 1984. Ένα χρόνο πριν, το 1983, είχε κυκλοφορήσει η πρόγνωσή του για το τέλος της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Η Ευρώπη, έλεγε, είχε πλέον ενσωματώσει το ιστορικό πρόγραμμα της. Τόσο απλά; Όχι, ήταν πολύ βαθύς και με εμπειρίες στην πρακτική πολιτική για να αρκείται σε σλόγκαν. Αλλιώς τι; Όταν "όλοι" γινόμαστε κάτι τότε αυτό τελειώνει; Άρα, βρισκόμαστε στην αρχή του τέλους και του νεοφιλελευθερισμού; Ας μην κάνουμε βιαστικές προβλέψεις...και συγκρίσεις με τις εγχώριες ανοησίες.
Ορισμένοι μελετητές του φαινομένου του λαϊκισμού, όπως ο Taggart, στην τιτάνεια προσπάθεια που απαιτεί ο ορισμός της έννοιάς του, συγκαταλέγουν μεταξύ των χαρακτηριστικών του και τον "αξιακό χαμαιλεοντισμό". Εν μέρει μόνο συμφωνώ. Από τη συμφωνία μου προέρχεται η προειδοποίηση προς τον Γ. Πρετεντέρη, να μη θεωρεί δεδομένη (όπως σε ένα άρθρο του) την αντικλεπτική προστασία του κεντρώου - κεντροδεξιού κώδικα αξιών για το κράτος, τη φορολογία, την ανταγωνιστικότητα, την αξιολόγηση, την αποτελεσματικότητα. Ο χαμαιλέων καραδοκεί! Αλλά, όπως είπα, ταυτόχρονα και διαφωνώ με τον Taggart. Λαϊκιστικές εκδοχές τόσο της δεξιάς όσο και της αριστεράς χαρακτηρίζονται από εμμονικότητα σε εγκόλπιες αξίες τους, από τις οποίες ορισμένες βρίσκονται εκτός δημοκρατικού πλαισίου.
H αμερικανίδα κοινωνιολόγος Άρλι Χόκσιλντ, ομότιμη στο Μπέρκλεϊ τώρα, έχει εισαγάγει από τη δεκαετία του '80 τον πολύ σημαντικό όρο "συναισθηματική εργασία". Τουτέστιν της διαχείρισης των προσωπικών συναισθημάτων ώστε να εκδηλώνονται σύμφωνα με τις απαιτήσεις του εργασιακού ρόλου. Το θέμα το γνώριζαν παλαιόθεν οι ηθοποιοί. Σήμερα τα περισσότερα σύγχρονα επαγγέλματα το απαιτούν. Στην "Παγκόσμια Γυναίκα" της περιγράφει τις Φιλιπινέζες, τις Ινδές, τις Μεξικάνες που έχουν εγκαταλείψει στις χώρες τους τα δικά τους παιδιά για να προσφέρουν αγάπη και φροντίδα στα παιδιά των Αμερικανών. Πέρα από το τραύμα της ψυχικής αλλοτρίωσης σ' αυτό το "συναισθηματικό προλεταριάτο", (όπως το αποκαλούν οι MacDonald & Sirianni), η Χίκσιλντ εντόπισε τις πολύμορφες συναισθηματικές υποδείξεις τις οποίες ο σύγχρονος άνθρωπος υφίσταται.
Νομίζω άλλες πέντε θεατρικές "Μήδειες" γράφτηκαν, πέρα από εκείνη του Ευριπίδη. Μία του Οβίδιου, που χάθηκε, μία του Σενέκα (ας θυμηθούμε απλώς εδώ τη μουσική Medea Senecae του Ξενάκη), μία του Τζοβάνι Νικολίνι, μία του Τσέζαρε Ντέλα Βάλε και μια του Κοράντο Αλβάρο. Ο σημαντικός αυτός συγγραφέας από την Καλαβρία, βαθύς όχι μόνο για τον ιταλικό φασισμό αλλά και για τον σοβιετικό ολοκληρωτισμό, βάζει τον Ιάσονα στην "Ατέλειωτη Νύχτα της Μήδειας" (Lunga notte di Medea) να λέει: "Εγώ δεν μπορώ να είμαι ένα αποτυχημένο πεπρωμένο. Δεν μπορούν όλοι να περάσουν άδοξοι στη ζωή. Η εξουσία είναι σαν ένα κακό: αφού έκανες την πρώτη πράξη τότε και οι υπόλοιπες πρέπει να ακολουθήσουν. Η εξουσία σε σπρώχνει προς τα επάνω, μέχρι τον ίλιγγο."
Τυπικό το αμερικάνικο εστιατόριο στην άκρη της λεωφόρου, όπως αυτά που βλέπουμε στις ταινίες. Η επιχείρηση μικρή, ξεχασμένη. Οι σερβιτόρες, στα έγκατα της ιεραρχίας, σε τρεις βάρδιες. Η "ημερήσια", η "σουίνγκ" (απογευματινή) και το "νεκροταφείο" (νύχτα). Κάθε πόστο έχει τα δικά του σουσούμια, θέλει την ανάλογη προσωπικότητα σερβιτόρας. Το "νεκροταφείο" έχει τις δυσκολότερες απαιτήσεις, τις λιγότερο έμπειρες κοπέλες, τα μικρότερα πουρμπουάρ και τους πιο καβγατζήδες πελάτες. Η εκτίμηση όμως όλων για το θάρρος των κοριτσιών της νυχτερινής βάρδιας τεράστια. Η καθημερινότητα του κάθε καταφρονημένου χώρου είναι ένα αφήγημα έξοχο. Θα το έλεγα "Έπος της Σκάλας Υπηρεσίας", την οποία οι νέοι αρχιτέκτονες κατάργησαν, αφού δεν είναι πλέον καθωσπρέπει να ξεστομίζουμε τη λέξη "υπηρέτης".
Τα ύπουλα χτυπήματα στη γεωμετρία, την πολύ αρχαία και πολύ ελληνική μαθηματική σκέψη, δεν προέρχονται μόνο από τις πρόσφατες αλλαγές του κ. Γαβρόγλου. Είναι παλιά υπόθεση. Αρκεί να θυμηθούμε μια μελέτη της UNESCO, του 1986, στην οποία προαναγγελλόταν η υποχώρηση της γεωμετρίας λόγω του επελαύνοντος συρμού της πληροφορικής και των αλγορίθμων. Παρακαλώ να με διορθώσουν όσοι ξέρουν καλά αυτά τα θέματα. Εγώ λέω μόνο: Μη την μειώνετε τη γεωμετρία γιατί είναι σα να λέτε στο μαραγκό, τον οικοδόμο, το γραφίστα, το ράφτη, το σιδερά: "Σταμάτα να κατασκευάζεις εσύ τα προϊόντα σου. Αρκέσου στις έτοιμες λύσεις." Επίσης, είναι σα να λέμε σε όλους τους μαθητές και σε όλα τα επαγγέλματα: "Αρκεστείτε στο στατιστικά απτό και το αριθμητικά εφήμερο. Η ιδανικότητα δεν είναι για σας. Διότι μεταξύ άλλων η ανεπηρέαστη "αδιαφορία" του ιδεατού για το πρακτικά εφικτό τροφοδοτεί την πειθαρχημένη ακρίβεια και την κριτική σύγκριση του ιδανικού κόσμου με τον υπαρκτό.
Νομίζω δεν έχει νόημα να επισημάνει κανείς την προφανή διαφορά μεταξύ του ειδεχθούς της οργανωμένης από μυστικές υπηρεσίες κράτους, όπως πιθανολογείται, δολοφονίας του Κασόγκι και του ειδεχθούς των αντίστοιχων κοινών εγκλημάτων δολοφόνων που παρακινούνται από συναισθήματα, παθολογία ή, έστω, ελεεινά ελατήρια. Γι αυτούς τους τελευταίους προκαλείται έντονη κοινωνική απαξία και ανηλεής τιμωρητική διάθεση ίσως όμως για ορισμένους και κάποιος οίκτος. Αντίθετα, στην περίπτωση του Κασόγκι η αποτροπιαστική, τελετουργική μεθοδικότητα παράγει φόβο, τρομοκράτηση, σκότος. Κανονικά, τέτοια εγκλήματα θα έπρεπε να τα εξομοιώνει το διεθνές δίκαιο με εκείνα κατά της ανθρωπότητας και να διώκονται, πέρα από τη δικαιοδοσία του κράτους στο οποίο τελέστηκε το έγκλημα, και στο επίπεδο του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.
Η Αφρική αποτελεί πεδίο ανταγωνισμού όχι μόνο μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας αλλά, εσχάτως, και Ρωσίας, η οποία θέλει να αυξήσει την επιρροή της στην ήπειρο. Ο Πούτιν προσπαθεί να ξαναζεστάνει παλιές φιλίες (της ΕΣΣΔ) με χώρες όπως η Αγκόλα και η Μοζαμβίκη. Εν τω μεταξύ, η Κένυα, η Νότια Αφρική και η Ουγκάντα σχεδιάζουν την απόκτηση πυρηνικών αντιδραστήρων. Ο κρατικός κολοσσός Ροσατόμ (εταιρεία και ηλεκτροδότησης της Ρωσίας αλλά και που ελέγχει το ουράνιο του Καναδά και κάτι λίγο των ΗΠΑ) ετοιμάζεται να κατασκευάσει ηλεκτρικούς πυρηνικούς σταθμούς στις παραπάνω χώρες. Η Γκάνα, η Νιγηρία και η Ζάμπια ζητούν αντίστοιχες λύσεις. Εξηλεκτρισμός λοιπόν! Αν και η Μαύρη Ήπειρος βρίσκεται σε φάση έντονης εκβιομηχάνισης και ανάπτυξης το μέγεθος της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας συνολικά σε όλη την Αφρική είναι περίπου όσο της Ισπανίας.
Συχνά, ακόμα και στη "ριζική" αγάπη, η αρχική αγνότητα και οι ευγενικές προθέσεις καθώς ωριμάζουν συμβιβάζονται με την πεζότητα. Αυτή τη σκέψη μου φέρνει στο νου η περίπτωση των 5 χιλιάδων οπαδών της "μεγάλης" Manchester United οι οποίοι, όταν το 2005 η οικογένεια των Γκλαζέρ απέκτησε την ομάδα, μετά τον Μέρντοχ, αγανάκτησαν με την "εμπορική αλλοτρίωση" του συλλόγου και αποφάσισαν να ιδρύσουν την λαϊκής βάσης "μικρή" F.C. United of Manchester, στον πάτο του ερασιτεχνικού πρωταθλήματος αλλά διοικούμενη από τη βάση των μικρομετόχων. Ουτοπισμός; Μόνο στην αρχή. Οι "Κόκκινοι Ιππότες", όπως ονομάστηκαν οι "εξεγερμένοι" νάνοι, κατέφυγαν σε συμμαχίες με οικονομικούς γίγαντες, όπως η Goldman Sachs, ματσωμένους επενδυτές, εταιρείες με πολιτικές διασυνδέσεις και μεγάλα δικηγορικά γραφεία με σκοπό την εξαγορά της "μεγάλης" Μάντσεστερ. Ο πόλεμος, νομίζω, ακόμα συνεχίζεται. Βραδιά μπάλας απόψε πάντως.
Το λιανεμπόριο έχει τους δικούς του καημούς. Ένα σχετικά πρόσφατο φαινόμενο που συνδέεται με το διαδικτυακό εμπόριο είναι οι στιγμιαίες ομαδικές αγορές, μέσω ιστοσελίδων, με αποτέλεσμα να προκαλούνται σημαντικές εκπτωτικές ευκαιρίες. Είναι κάτι σαν αντιστροφή του νόμου της προσφοράς και της ζήτησης, αφού η τελευταία, μέσω μιας στιγμιαίας, και on real time "διαπραγματευτικής" πίεσης που ασκεί στην προσφορά την "υποχρεώνει" να ρίξει τις τιμές για να αυξήσει τις πωλήσεις. Από μια περιήγηση όμως στις σχετικές μεσολαβητικές ιστοσελίδες, με κολοσσιαίους τζίρους, αντιλαμβάνεται ο καταναλωτής ότι και η προσφορά έχει τη δική της στρατηγική. Τα προσφερόμενα προϊόντα στερούνται ποικιλίας, είναι αμφίβολης ποιότητας ενώ η πίεση χρόνου αναγκάζει τον καταναλωτή να βιαστεί, οπότε η ορθολογική του αναζήτηση πάει περίπατο.
Στις 13 Οκτωβρίου 1940 είχαν τελειώσει οι παραστάσεις της θερινής σεζόν του Εθνικού Θεάτρου στο Ηρώδειο, με την "Αντιγόνη", σε σκηνοθεσία Τάκη Μουζενίδη. Αντιγόνη η Ελένη Παπαδάκη, Κρέων ο Αιμίλιος Βεάκης, Ισμήνη η Βάσω Μανωλίδου, Αίμων ο Μάνος Κατράκης, Τειρεσίας ο Νίκος Ροζάν, Άγγελος ο Θάνος Κωτσόπουλος. Δεν προχωρώ στην υπόλοιπη διανομή, με επίσης σπουδαίους ηθοποιούς. Ήταν δεκαπέντε μέρες πριν την κήρυξη του πολέμου. Σε όλον τον πολύμηνο ηρωικό αγώνα ο πατέρας μου πολέμησε για την πατρίδα στο Μέτωπο της Αλβανίας. Μια άλλη φορά θα καταγράψω ανέκδοτες μαρτυρίες του όπως μου τις διηγήθηκε. Εκείνο το διάστημα το Εθνικό, διοικούμενο από τον Κωστή Μπαστιά, έμπιστο του Ιωάννη Μεταξά αλλά άνθρωπο καλλιεργημένο, μορφωμένο και με αξία, βρισκόταν υπό αναδιοργάνωση. Επηρεασμένος ο Μπαστιάς από τα επικρατούντα στην Ιταλία είχε μόλις ιδρύσει το "Άρμα Θέσπιδος", σχεδίαζε την ίδρυση της Λυρικής Σκηνής και επεδίωκε το άνοιγμα του ρεπερτορίου και με έργα μουσικού θεάτρου. Να σημειώσω με την ευκαιρία ότι ο Μπαστιάς είχε σώσει τον πατέρα μου, την τελευταία στιγμή πριν υποστεί τις ανακρίσεις της Ασφάλειας του περιβόητου Μανιαδάκη διαβεβαιώνοντάς τον ότι ο νέος εκείνος ηθοποιός ήταν προσηλωμένος στην τέχνη του θεάτρου και, κυρίως, όχι κομμουνιστής, υποψία η οποία πλανιόταν σχεδόν για κάθε καλλιτέχνη της εποχής. Θα συνεχίσω όμως στην αυριανή ανάρτηση, μιας και έχουμε την εθνική μας επέτειο.
Συνεχίζω τα χθεσινά. Η διασταύρωση των ιστορικών και των θεατρικών γεγονότων παράγουν ενίοτε μια αλλόκοτη αντίστιξη. Ο Εμμανουάλλε Γκράτσι, ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα, γράφει στα απομνημονεύματα του πως ήταν ιδέα του Κωστή Μπαστιά, την οποία μάλιστα υπέβαλε για έγκριση στον Μεταξά, να προσκληθεί από την Ιταλία στην πρεμιέρα της "Madama Butterfly", που θα δινόταν στο Εθνικό Θέατρο στις 25 Οκτωβρίου, ο γιος του Τζιάκομο Πουτσίνι, ο σκιώδης Αντόνιο. Αυτή η πρόσκληση περιείχε ένα συμβολισμό καλής θέλησης της Ελλάδας προς την Ιταλία μέχρι την έσχατη ώρα. Αλλά διερωτώμαι: Αν ληφθεί υπόψη ότι από τις 15 Οκτωβρίου, στο πολεμικό συμβούλιο του Μουσολίνι, είχαν αποφασιστεί και καθοριστεί οι λεπτομέρειες της επίθεσης στην Ελλάδα, τι να σκεφτώ; Ότι ο Μεταξάς δεν είχε πάρει είδηση; Ότι έτρεφε αυταπάτες μέχρι το βράδι, τρεις τα ξημερώματα για την ακρίβεια, όταν ο Γκράτσι εισέβαλε στο σπίτι του με το πολεμικό τελεσίγραφο ή μήπως να επιστρέψω στο αρχικό μου σχόλιο; Ότι η ματαιόδοξα αδιάφορη ή, ίσως, η ιδιοφυώς αυτιστική ως προς την κρισιμότητα της στιγμής συμπεριφορά του θεατρικού μικρόκοσμου δεν ήταν παρά η εισαγωγική διάφωνη νότα ενός εκ των δραματικότερων μερών του μεγάλου συμφωνικού έργου με τίτλο "Β' Παγκόσμιος Πόλεμος".
Και για να κλείσω τα χθεσινά και προχθεσινά. Ο Γκράτσι, ίσως ο μόνος που ανησυχούσε, περιγράφει την πρεμιέρα της 25ης Οκτωβρίου 1940 ως εξής: "Ο κ. Μπαστιάς είχε οργανώσει θαυμάσια τα πάντα. Η αίθουσα του Εθνικού Θεάτρου εφαίνετο σαν αίθουσα υποδοχής παλατιού ... Ήσαν παρόντες ο Βασιλεύς, ολόκληρη η βασιλική οικογένεια, ο Μεταξάς, ό,τι καλύτερο είχε να επιδείξει η Αθήνα: ένα θαυμάσιο σύνολο ωραίων γυναικών, κοσμημάτων, φορεμάτων. Εγώ, που είχα όλους τους λόγους να φοβούμαι ότι επέκειτο το κακό αισθανόμουν να μου σφίγγεται η καρδιά και το πρόσωπό μου να κοκκινίζει στη σκέψη ότι, ενώ εδίδετο μια τόσο θαυμάσια γιορτή προς τιμήν της ιταλικής τέχνης είχε ωριμάσει στην Ιταλία το σχέδιο να μαχαιρώσουν την φτωχή εκείνη χώρα" (Ε. Γκράτσι, "Η Αρχή του Τέλους", εκ. Εστίας, μτφ. Χρ. Γκίκα)
Στην Πρώτη Προσθήκη της "Αιώνιας Ειρήνης" του ο Καντ, αφήνει τόσα πολλά στην τεχνουργό Φύση (natura daedala rerum) ! Διαθέτοντας τη δική της (καντιανή) πανουργία, πριν κιόλας από την ιστορική (εγελιανή) χρησιμοποιεί την ιδιοτέλεια προς όφελος της ενότητας των λαών. Ομόνοια λοιπόν μέσω της διχόνοιας, έστω και παρά τη θέληση των ανθρώπων, οι οποίοι επιμένουν ...χομπσιανά. Επισημαίνει βέβαια και τη χρεία της δικής μας πρόνοιας, ώστε fata volentem ducunt, nolentem trahunt (το πεπρωμένο οδηγεί τον βουλόμενο, τον μη βουλόμενο τον παρασύρει). Α! Και πόσα δεν κάνει για την ειρήνη και το εμπορικό πνεύμα, το οποίο δεν μπορεί να συνυπάρχει με τον πόλεμο, μα και το χρήμα, που αναγκάζει τα κράτη να προάγουν την "κοσμοπολιτική" ειρήνη μάλλον παρά τον πόλεμο. Άμποτε!
Εμ, είχαν δίκιο μερικοί, ανάμεσά τους και ο Gellner, να ξαφνιάζονται με τον Kedourie που ενέτασσε τον Καντ στο γενεαλογικό δέντρο του εθνικισμού και αναφωνούσαν: "Έ όχι και εθνικιστής ο Καντ!". Εξηγούσε ο Elie, ότι στο επίκεντρο της ηθικής θεωρίας του Καντ βρίσκεται η έννοια του αυτοκαθορισμού και της αυτοδιάθεσης. Και γι αυτό εξάλλου επίγονοι όπως ο Φίχτε την βρήκαν εξαιρετική ιδέα, προσδιορίζοντας την φυσικά ως "εθνική" αυτοδιάθεση. Στο φυλλάδιο για την "Αιώνια" (θα προτιμούσα "διαρκή") Ειρήνη, το καντιανό θεώρημα προϋποθέτει ότι για την επικράτηση της πρέπει όλα τα κράτη να γίνουν δημοκρατίες και γίνονται τέτοιες μόνον όταν οι περισσότεροι πολίτες ρυθμίζουν τη συμπεριφορά τους με βάση την κατηγορική προσταγή. Και από τον Καντ δεν ξεμπερδεύει εύκολα κανείς, ιδίως η Ευρώπη.
Η χαοτική, δαιδαλώδης και γραφειοκρατική συμπεριφορά της ελληνικής κρατικής λειτουργίας, ικανής να καταπιεί και να αλλοτριώσει όχι μόνο σημαντικότατα πρόσωπα αλλά και ολόκληρους πολιτειακούς θεσμούς, όπως ένα ανώτατο δικαστήριο ή μια ανώτατη ελεγκτική αρχή, πουθενά νομίζω δεν φαίνεται πιο καθαρά απ' όσο στο πολεοδομικό και περιβαλλοντικό "Πραγματικό". Όποιος αντέχει να διαβάσει αφενός την 'Εκθεση Ελέγχου του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης για τα αυθαίρετα στον Σχοινιά, του 2009 και αφετέρου μια εμπεριστατωμένη ομιλία του διοικητικού δικαστή κ. Ρίζου στον ΔΣΑ το 2017, θα πάρει μια ιδέα για τον τρόπο με τον οποίο η διαπλοκή των συμφερόντων συντρίβει αφελείς παρορμήσεις και άλλες μεγαλορρημοσύνες του σαλονιού.
Ο Αριστοτέλης, στα "Πολιτικά" του αναφέρεται στην αντίδραση του Θαλή του Μιλήσιου στις ειρωνείες για τη φτώχεια από την οποία σχεδόν πάντα υποφέρουν οι φιλόσοφοι. Προειδοποιούσε φουρκισμένος ο σοφός πως, "ῥᾴδιόν ἐστι πλουτεῖν τοῖς φιλοσόφοις, ἂν βούλωνται". Και το απέδειξε με μια επιχειρηματική κίνηση, προβλέποντας μια χρονιά καλής σοδειάς. Αναφέρομαι στη γνωστή ιστορία της εκμίσθωσης των ελαιοτριβείων. Άλλο όμως ο σοφός και το εμπορικό του δαιμόνιο και άλλο ο αναίσχυντος πολιτικός. Άλλο Θαλής και άλλο Thales (Nederland B.V.).
Έχω γράψει (και ενδεικτικά αναδημοσιεύσει κάποια σημεία στο FB) για την καταπληκτική περιπέτεια του κομμουνάρου Ετιέν Καμπέ και του πραγματικού όμως και όχι μυθιστορηματικού του "Ταξιδιού στην Ικαρία" των Η.Π.Α. Ένα άλλο ουτοπιστικό πείραμα ίσως όχι τόσο γνωστό όσο της Ικαρίας συνέβη σε ένα ηφαιστειογενές στρογγυλό νησάκι, με διάμετρο μόλις 6 χιλιόμετρα στη μέση του Νότιου Ατλαντικού, 1500 μίλια δυτικά του Κέιπ Τάουν. Το 1982 απέπλεα από τη βιβλιοθήκη του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, με σκάφος τον "Αμερικανό Ανθρωπολόγο" (τ.70, 1970) για το νησί Τριστάν ντα Κούνια για να μάθω τις λεπτομέρειες της άδοξης (άλλης μιας) κατάληξης της απομονωμένης, ατομικιστικής, αναρχικής, αχρήματης κομμούνας που ιδρύθηκε στο σχεδόν ακατοίκητο αυτό νησί το 1817 από ένα δεκανέα του βρετανικού πυροβολικού, κάποιον Ουίλλιαμ Γκλας.
Οι πολίτες δεν έχουν πλέον πρόσβαση στους θεσμούς πολιτικού ελέγχου. Είναι που είναι η εκτελεστική εξουσία ένας κατεξοχήν "εξωκοινωνικός" μηχανισμός. Υπάρχει και μια κυβέρνηση που κουρελιάζει το συμβόλαιο με τους ψηφοφόρους της, έχει και ένα αδιαφανές "Πράττω" στην εξωτερική της πολιτική έχει και τα φίλτρα της πληροφόρησης και το πράγμα παραγίνεται. Όσο μάλιστα το αναγνωρισμένο πλέον έλλειμμα εθνικής κυριαρχίας συντηρείται και οξύνεται τόσο περισσότερο δυσφορεί ο πολίτης. Κι όταν κάποια τυχαία γεγονότα μπορούν, έστω συμβολικά, να τονώσουν το εθνικό του φρόνημα και ούτε αυτό βλέπει, όπως με τη σαστισμένη και υποχωρητική στάση του ελληνικού κράτους στην ασύμμετρη καταστολή και την υβριστική συμπεριφορά του καθεστώτος Ράμα, τότε τι να κάνει; Να κοιτάει τη δουλειά του;
Παχυμερώς έγραφε, στις 9 Νοεμβρίου του 1923, στο κύριο άρθρο της εφημερίδας της Μυτιλήνης "Ελεύθερος Λόγος" με τίτλο "Δημοκρατία και Φορολογικόν Σύστημα" ο Θείελπης Λεφκίας, (κι αυτός με σημαντική συμβολή στη λεγόμενη "Λεσβιακή Άνοιξη"): "Το φορολογικόν σύστημα πρέπει να χρησιμεύει όχι μόνο προς κάλυψιν των χρηματικών αναγκών της Πολιτείας αλλά και προς δικαιοτέραν κατανομήν του πλούτου."
Το σκέφτηκαν αλλά δεν μπορούσαν να το πουν διαχωρισμό. Το είπαν "εξορθολογισμό"! Πού βρίσκεται όμως η ορθολογικότητα όταν: 1) Δεν διευκρινίστηκε πόσο είναι το υπολειπόμενο της αξίας που οφείλει ακόμα το ελληνικό δημόσιο από τα προβλεπόμενα του ν. 1731/1939. 2) Έφυγε μεν η μισθοδοσία από τα κιτάπια της Ενιαίας Αρχής Πληρωμών και βαφτίστηκε "επιδότηση" με αμφίβολο το καθεστώς των υφιστάμενων θέσεων εργασίας και ταυτόχρονα μισθολόγιο συμμετρικό με το δημοσιοϋπαλληλικό! 3) Στο "ΤΑΙΠΕΔ" της εκκλησίας, το Ταμείο Αξιοποίησης Εκκλησιαστικής Περιουσίας δηλαδή, θα πάνε όλες οι αμφισβητούμενες εκτάσεις από το 1952 χωρίς να δημοσιοποιείται όμως εκτίμηση της αξίας αυτής περιουσίας. Μνήσθητι μου!
Στη "Ρητορική" του Αριστοτέλη η ανοιχτή, με numerus apertus, αναφορά στις μορφές που μπορεί να έχει η ανθρώπινη ευημερία, η "ευδαιμονία" είναι χαρακτηριστική του πλουραλιστικού πολιτισμού στον οποίο ζούσε. Αρκεί, έλεγε, να υπάρχει ένα από τα παρακάτω και βέβαια ακόμα καλύτερα περισσότερα ή όλα: Είτε η επιτυχημένη ζωή αλλά με αρετή (εὐπραξία μετ᾽ ἀρετῆς), είτε η ζωή που επαρκεί για τον εαυτό της (αὐτάρκεια), είτε ο πιο ευχάριστος ή ασφαλής τρόπος ζωής, είτε η "εὐθενία", η αφθονία πραγμάτων σε όποιον μπορεί να τα έχει. Θα πει κανείς υπάρχουν εκτός από εκείνους που τα έχουν όλα κι εκείνοι που στερούνται τα πάντα... Στοιχεία της ευδαιμονίας η ευγένεια, η πολυφιλία (με χρηστοφιλία όμως), ο πλούτος , (αλλά "πλουτεῖν ἐστιν ἐν τῷ χρῆσθαι μᾶλλον ἢ ἐν τῷ κεκτῆσθαι), η καλοτυχία, η ευτεκνία, η ευγηρία. (Για το τελευταίο εμείς εδώ τώρα ούτε σκέψη) !
H είδηση που διαβάζω στους "Τάιμς του Ινδουιστάν" μου ενισχύει τους φόβους ότι ο νεορατσισμός θα πατήσει πάνω στην αξιοκρατία. Όχι, δεν επιτρέπεται βέβαια η βία και ο εξευτελισμός της φυλής, του φύλλου ή του ξένου αλλά μια χαρά μπορούμε να βγάλουμε τη βαρβαρότητα μας στον Ανάξιο χρησιμοποιώντας το ορθό και την αποτελεσματικότητα. Όλους αυτούς που αξιακά απορρίπτουμε τι θα τους κάνουμε; Η Κίνα πειραματίζεται με διάφορες λύσεις. Μια οικοδομική εταιρεία υποχρεώνει τους αντιπαραγωγικούς εργάτες της σε ποινές όπως να πιούν ούρα από τις τουαλέτες, να φάνε ζωντανές κατσαρίδες και να μαστιγωθούν δημόσια. Η κρατική κινεζική τηλεόραση πάντως ισχυρίζεται πως οι εργάτες προτιμούν να μείνουν στην εταιρεία παρά τις φρικιαστικές ποινές.
Η απόφανση του γλωσσολόγου Τζον Λάιονς με εντυπωσιάζει αν και μου φαίνεται τραβηγμένη, κάπως παράδοξη. Ότι δηλαδή είναι τόσο ισχυρός ο δεσμός γλώσσας και πολιτισμού ώστε είναι αδύνατη η κυριολεκτική μετάφραση των χρωμάτων! Ενώ η αισθητηριακή αντίληψη είναι για όλους ίδια, λέει, η γλωσσική της απόδοση διαφέρει στις κοινωνίες και τις γλώσσες τους. Σκέφτομαι πως κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και για τα συναισθήματα, μάλιστα όχι μόνο μεταξύ διαφορετικών γλωσσών αλλά και μέσα στη δική μας γλώσσα, μεταξύ αρχαίων και νέων ελληνικών. Το "συναλγείν", όπως το σκέφτεται ο Αριστοτέλης δεν είναι η συμπόνια στο άσμα του Άκη Πάνου, μολονότι για να μην είμαστε σπαστικοί, στο τέλος υιοθετούμε το "πες το κι έτσι" του Αλέφαντου! Το ίδιο και με το "συλλυπούμαι". Δεν είναι αυτό των κηδειών. Κι άλλα πολλά. Έτσι και με τη λέξη "οίκτος", για την οποία, τις προάλλες, προέκυψε μια ενδιαφέρουσα διαφωνία στη συντροφιά.
