Για το μεσσιανισμό

Πέρα από κάθε αμφισβήτηση είναι το γεγονός ότι στον αρχαίο ελληνικό κόσμο δεν συναντώνται στοιχεία «μεσσιανισμού», μιας πολιτικοθρησκευτικού χαρακτήρα ιδεολογίας η οποία αναπτύχθηκε στον εβραϊκό κόσμο ιδίως κατά την περίοδο του 1ου αι. π.Χ. όταν οι ρωμαϊκές λεγεώνες κατέλυσαν την ανεξαρτησία του ιουδαϊκού κράτους.
Ο μεσσιανισμός είχε τις ρίζες του στο είδος της θρησκευτικότητας η οποία ήταν χαρακτηριστική στους Εβραίους (μεσσίας στα εβραϊκά σημαίνει «εκείνος που έχει το χρίσμα», «ο χριστός», όπως μεταφράστηκε και από τους Εβδομήκοντα). Στο επίκεντρο της πίστης ήταν ένα χαρισματικό στοιχείο, εκφρασμένο κατεξοχήν από τους προφήτες. Το χάρισμα των προφητών ήταν η ικανότητά τους να προαναγγέλλουν τη μελλοντική πορεία των πραγμάτων, όχι όμως ως μάγοι, ή μάντεις, στηριζόμενοι σε προγνώσεις κοσμικού χαρακτήρα (άστρα, οιωνοί του φυσικού κόσμου κ.λπ.) αλλά με βάση την ανθρώπινη ιστορικότητα και τη μεταφυσική συμφωνία μεταξύ του Θεού και του λαού του Ισραήλ. Ο Χρόνος, η Ιστορία, ο σκοπός της ιστορίας ήταν για τον ιουδαϊκό προφητισμό μια γραμμική πορεία μελλοντικής εξέλιξης που οδηγεί σε ένα τέλος «λύτρωσης», «σωτηρίας». Επειδή αυτή η τελική λύτρωση θα συνέβαινε στο τέλος, στο «έσχατο σημείο» μιας πολύχρονης και κοπιαστικής πορείας των ανθρώπινων κοινωνιών κάθε προφητεία αποτελούσε μια «εσχατολογία». Από μια άποψη, φυσικά, η προφητεία ήταν όχι μόνο ένα σημάδι αλλά και μια προετοιμασία για τη σωτηρία. Μεσσίας είναι ο σωτήρας και μεσσιανισμός η ιδεολογική, θρησκευτική στάση που πιστεύει στην έλευση ενός παρόμοιου Σωτήρα. Το μεσσιανικό στοιχείο υπάρχει διάχυτο στις βιβλικές παραδόσεις αλλά και, κατ’ επέκταση, και στις παραδόσεις των καταπιεσμένων και φυσικά δεν μπορεί να υπάρξει έξω από μια γενικότερη αντίληψη για το ρόλο της ιστορίας: ότι αυτή με τους δικούς της νόμους και τη δική της «πανουργία» (όπως έλεγε ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος Γκ. Χέγκελ) θα οδηγήσει νομοτελειακά την ανθρωπότητα σε ένα αίσιο τέλος όπου θα βασιλεύει η δικαιοσύνη. Αξίζει να έχουμε υπόψη μας ότι ο ιουδαϊκός προφητισμός ήταν «επαναστατικός» και εχθρικός προς το ιερατείο, το οποίο θεωρούσε συντηρητικό θεματοφύλακα των παραδόσεων. Ένα είδος αυτού του προφητισμού εκφράστηκε στην κριτική του προτεσταντισμού εναντίον του καθολικισμού.
Τώρα, η αρχαία Ελλάδα, όπως προαναφέρθηκε, είχε μια ριζικά διαφορετική αντίληψη για το χρόνο και την ιστορία. Για τους Έλληνες ήταν αδιανόητο να θεωρήσουν την ιστορία σαν μέρος ενός θεϊκού σχεδίου, ότι έχει έναν υπέρτατο τελικό σκοπό. Θεωρούσαν ότι ο άνθρωπος και η πράξεις του ανήκουν στο ίδιο οργανικό σύνολο, αυτό που ονόμαζαν Κόσμο (Φύση). Δεν διαχώριζαν τη Φύση από την Ιστορία και όχι μόνο δεν θεωρούσαν τη φύση ένα απλό δημιούργημα του θεού, κατώτερο και προορισμένο να υποστεί την κατακυρίευση του ανθρώπου αλλά κάτι που ουσιαστικά αποτελούσε, σαν τέλειο σύνολο, κάτι ανώτερο από τον άνθρωπο, κάτι ιδανικό που από μόνο του ήταν θεϊκό. Όπως οι πλανήτες και τα ουράνια σώματα διέπονταν από μια αιώνια κυκλική κίνηση, την οποία θεωρούσαν τέλεια, έτσι και η ανθρώπινη ιστορία, ο χρόνος νοήθηκε ως κάτι που κινείται κυκλικά και όχι γραμμικά. Ο Αριστοτέλης θεωρούσε πως η ανθρώπινη ιστορία είναι ένας αιώνια επαναλαμβανόμενος κύκλος. Η Ελλάδα δεν γνώριζε το επέκεινα. Όλη η ανθρώπινη πράξη συντελείται στο ενθάδε. Η σωτηρία δεν είναι μια υπόσχεση ή μια προφητεία αλλά προκύπτει από την κάθαρση, ιδίως όπως την βλέπουμε στην τραγωδία. Μέσα στα πλαίσια της Πόλεως και στην ιδέα της αυτονομίας του ανθρώπου και του πολίτη συντελείται και ολοκληρώνεται το δράμα μέσα από το «πάθος – μάθος». Τα συμπεράσματα, η κρίση για όσα έγιναν ή παραλείφθηκαν, για το δίκαιο και την αδικία εξάγονται στα πλαίσια του πολιτικού ανθρώπου και όχι από τα λόγια των μάντεων και των ιερέων. Ο άνθρωπος αναλαμβάνει τις ευθύνες του για το παρόν και δεν τις μεταθέτει στο μέλλον. Έτσι ο τόπος όπου ενσαρκώνεται για τους αρχαίους Έλληνες ο ορθός λόγος, ο «Λόγος» είναι η δημοκρατική πολιτεία και όχι οι δεισιδαιμονίες, οι προλήψεις, τα διφορούμενα προγνωστικά και ο καιροσκοπισμός των μαντείων και των ιερέων. Ο τραγικός λόγος, κατεξοχήν λόγος της αρχαίας δημοκρατίας, όπως μάλιστα εκφράστηκε στη «θεατροκρατία» της αρχαίας Αθήνας, αποσκοπούσε στο να διδάξει αυτήν ακριβώς την αρχή της ανθρώπινης αυτονομίας.

Ευχαριστώ για τη φιλοξενία
Κ.Α. μαθητής Λυκείου