ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
Υπήρχε μια ένδοξη εποχή κατά την οποία ήταν όσο πρέπει διαδεδομένος, παραδεκτός και κομψός ο όρος «στρατιωτικός τουρισμός». Έτσι, οι αναθρεμμένοι με τους κανόνες της ευρωπαϊκής ευπρέπειας νεαροί αξιωματικοί στις αποικίες ήταν καλό να διαθέτουν εύχρηστα εγκόλπια – οδηγούς για τους οποίους ο χαρακτηρισμός «ταξιδιωτικοί» θα ήταν οπωσδήποτε υποτιμητικός ! Συνοπτικά αλλά περιεκτικά κείμενα με πληροφορίες ουσιώδεις για να καταλαβαίνει κανείς τον τόπο που κυβερνούσε (όχι σαν τις σημερινές ακαταλαβίστικες δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις) συντρόφευαν τα ζωηρά και φιλόδοξα αυτά αγόρια τις ώρες της πλήξης!
Σε ένα τέτοιο στρατιωτικό τουριστικό οδηγό προσέτρεξα με αφορμή τις πρόσφατες ταραγμένες στιγμές της Λιβύης. Με τίτλο «Αρχαία Τριπολιτανία», γραμμένος τον Ιούνιο του 1946 από τον D.E.L. Hayne και βασισμένος σε αρχαιολογικές και ιστορικές πληροφορίες του αντισυνταγματάρχη της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής P. Sandison και του επικεφαλής αρχαιολόγου J.B. Ward Perkins ο στρατιωτικός αυτός τουριστικός οδηγός συνιστά, με τις 192 σελίδες του, μια εξαιρετική πρόκληση δραπέτευσης από το ασφυκτικό πραγματικό πλαίσιο της εποχής.
Έλληνες και Φοίνικες
«Αρχαία Τριπολιτανία» λοιπόν. Πίσω από το ενδιαφέρον για την Μεγάλη Λέπτιδα (Lpqy), την Οία (Uai’at) και τα Σάβραθα, τις τρεις συνιστώσες της αρχαίας Τρίπολης, η αναζήτηση των μυστικών του χώρου των Λωτοφάγων και των δυνάμεων που ελκύουν πριν και μετά την ανακάλυψη του πετρελαίου (ίσως και όταν αυτό πάψει να υπάρχει), αναζήτηση αιώνιων αιτίων σε μια γη πλατειά και στεγνή κι έναν εκτυφλωτικό και δεσπόζοντα ουρανό.
Όταν σκέφτομαι την Τρίπολη το μυαλό μου πάει στην Qart Hadasht, την Carthago των Λατίνων, την Καρχηδόνα ελληνιστί. Λάθος, φυσικά, από μερικές απόψεις. Όχι όμως από όλες. Αν και η Τρίπολη ισαπέχει από τις δυο χερσονήσους που ο θρύλος θέλει πάντα να ερίζουν, την Κυρηναϊκή και την Τύνιδα, η “ταυτότητά” της υπήρξε φοινικική – καρχηδονιακή και η ίδρυσή της προγενέστερη της Καρχηδόνας. Όχι όμως πάντα καθαρά, ένοιωθε πως βρίσκεται σ’ ένα μεταίχμιο, σ’ ένα σημείο ισορροπίας.
Όπως και να ‘χε, Καρχηδόνιοι (Φοίνικες) και Κυρηναίοι (Έλληνες) νόμιζαν πως ήταν δυο διαφορετικοί, εχθρικοί κόσμοι. Μια Τρίπολη στεκόταν αντικριστά σε μια Πεντάπολη (Κυρήνη, Απολλωνία, Πτολεμαϊδα, Τευχίρα/Αρσινόη και τη σημερινή Βεγγάζη, τότε Ευεσπερίδες/Βερενίκη). Ο ανταγωνισμός τους ήταν σκληρός και βίαιος όχι όμως απερίσκεπτος. Μπροστά στο φόβο η αναμέτρησή τους να ωφελήσει κάποιον τρίτο η Κυρήνη και η Καρχηδόνα συμφώνησαν, κατά το μύθο, να ορίσουν μεταξύ τους σύνορο με τρόπο ειρηνικό: Νέοι δρομείς θα ξεκινούσαν από κάθε πόλη και στο σημείο συνάντησής τους θα τοποθετούσαν τα σύνορα. Δυο αδέλφια από την Καρχηδόνα, οι Φίλαινοι, κάλυψαν άγνωστο αν εξ αιτίας ταχύτητας ή δόλου πολύ μεγαλύτερη απόσταση από τους Κυρηναίους ανταγωνιστές τους. Οι Κυρηναίοι όμως τους κατηγόρησαν για εξαπάτηση. Οι Καρχηδόνιοι τους προκάλεσαν να προτείνουν κάποια άλλη δοκιμασία. Οι Έλληνες (Κυρηναίοι) απάντησαν πως ή θα δεχόντουσαν οι δυο αδελφοί να ταφούν στο σημείο που έφτασαν ζωντανοί ή θα τους παραχωρούσαν το δικαίωμα να χαράξουν το σύνορο όπου νόμιζαν δίκαιο. Οι Φίλαινοι αποδέχτηκαν την πρόκληση και συμφώνησαν να ταφούν ζωντανοί εκεί που με την ικανότητά τους έφτασαν. Στο σημείο σηκώθηκε τύμβος και μνημείο. Ο Μουσολίνι, το 1937, έστησε εκεί αψίδα, αναγράφοντας το στίχο του Οράτιου: «Alme sol possis, nihil urbe Roma visere maius».Την αψίδα αυτή γκρέμισε το 1969 ο Καντάφι, χαρακτηρίζοντάς την σύμβολο της αποικιοκρατίας. Ίσως να το ξανασκεφτόταν αν είχε υπόψη του ότι στις 29 Νοεμβρίου του 1911 ο Ιταλός σοσιαλιστής ποιητής Τζιοβάνι Πάσκολι, άκολουθώντας κατά τα άλλα το παράδειγμα του Ματσίνι, στο ποίημά του « La grande Proletaria si è mossa» θριαμβολογούσε για την επανεμφάνιση των ρωμαϊκών αετών στη Λιβύη:
Oh Tripoli, oh Berenike,
oh Leptis Magna
(non hanno diritto di porre il nome quelli che hanno disertato o distrutta la casa!),
voi rivedete,
dopo tanti secoli, i coloni dorici e le legioni romane!
Guardate in alto: vi sono anche le aquile!
Αλλά ας κλείσουμε αυτή την παρέκβαση.
Μέχρι τον 4ο αι. π.Χ. η συνθήκη των δύο χερσονήσων τηρήθηκε αν και η ελευθερία της Πενταπόλεως οφειλόταν στην ανοχή της Καρχηδόνας. Την ισορροπία αυτή διατάραξε αργότερα ο Πτολεμαίος Α’ ο Σωτήρ ο οποίος θέλησε να στερεώσει την ελληνική επιρροή επεκτείνοντας τα σύνορα της Κυρήνης 300 χλμ. δυτικά του τύμβου των Φιλαίνων. Μετά τη «μακεδονική» της περίοδο η Κυρήνη πέρασε εκ νέου στην επιρροή της Καρχηδόνας. Πόσο όμως περιεπλάκησαν τα πράγματα και μεταβλήθηκαν τα παλιά ήθη μετά την είσοδο της Ρώμης στη σκηνή! Οι επιδόσεις κακοήθειας δεν αναδείχτηκαν μόνο από τον ακατέργαστο ρωμαϊκό δυναμισμό αλλά και από την πανουργία των ανθρώπων της ερήμου. Οι Νουμίδιοι, νομάδες δηλαδή, δυτικότερα της Καρχηδόνας, είχαν ήδη επινοήσει την τέχνη να αξιοποιούν τις συγκρούσεις των υπερδυνάμεων. Ίσως από αυτούς την έμαθαν και οι Τριπολίτες αργότερα, πηγαίνοντας όποτε το επέβαλε το συμφέρον τους άλλοτε με τη Ρώμη κόντρα στη Νουμιδία, άλλοτε με τον Πομπήιο εναντίον του Καίσαρα και άλλοτε, αξιοποιώντας την pax romanα, με τον επιφανειακό εκρωμαϊσμό των τρόπων τους στο όνομα του εμπορικού κέρδους. Οι πολίτες της Λέπτιδος έφτασαν επί Τραϊανού να αποκτήσουν την ιδιότητα του ρωμαίου πολίτη. Πάντα όμως γλώσσα, θρησκεία (με δεσπόζουσες θεότητες τον Βάαλ, την Τανίτ και τον Μελκάρτ, τον Φοίνικα Ηρακλή) και θεσμοί κρατούσαν τη φοινικική τους ταυτότητά.
Η σημερινή Λιβύη χωρίζεται σε τρεις βασικές διοικητικές περιοχές: την Τριπολιτανία, την Κυρηναϊκή και από κάτω, στα νότια, τη Φεζάν. Όπως με τις δύο πρώτες έτσι και με τη Φεζάν μπορεί να γίνει αναγωγή στο μακρινό παρελθόν. Ετούτη η τελευταία ήταν χώρα Βερβέρων της Σαχάρας και επικράτεια του αρχαίου βασιλείου του σημαντικού έθνους των Γαραμάντων. Οι Γαράμαντες, όπως και οι Νουμίδιοι συνέβαλαν στη διάσπαση των δεσμών της Τριπόλεως με βάση την πολιτισμική της ταυτότητα και την αποδοχή των φυλετικών πολυδιασπάσεων. Οι πόλεις κατέληξαν να αντιμάχονται με επιδιαιτητή τη φυλετική νοοτροπία των Γαραμάντων.
Μετά το θάνατο του Αλέξανδρου Σεβήρου η Τρίπολις ακολουθεί τη μοίρα της παρακμής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Όσο η ζωτικότητα των αρχαίων πολιτισμών φθίνει τόσο περισσότερο μια άλλη, η φυλετική κερδίζει έδαφος. Στα τέλη του 3ου αι. μ.Χ από την περιοχή της Σύρτης η φυλή Χιλαγκούας, απ’ τα νότια οι Αστούριοι επεμβαίνουν στα πράγματα της Τριπολιτανίας.
Μετά το Έδικτο των Μεδιολάνων, το 313, ο χριστιανισμός γρήγορα απέκτησε σημαντικά ερείσματα στη Β. Αφρική και ειδικότερα στην Τριπολιτανία. Ωστόσο, πολύ πρώιμα την περιοχή άρχισαν να απασχολούν λυπηρά και στενόμυαλα δογματικά ζητήματα, τα οποία οδήγησαν την τοπική εκκλησία σε σχίσμα. Το επίμαχο ζήτημα ήταν αν έπρεπε να συγχωρεθούν οι «εκπεσόντες» (lapsi), δηλαδή οι χριστιανοί που είχαν «σπάσει» από τις διώξεις και συνθηκολογήσει με τους εθνικούς. Δύο τάσεις διαμορφώθηκαν. Οι «επιεικείς», με επικεφαλής τον Μενσούριο τον Καρχηδόνιο και οι «ασυμβίβαστοι», με εξέχουσα μορφή την ευκατάστατη χήρα Λουκίλα, τάση που θεωρούσε ουσιώδη ιδιότητα του χριστιανού να επιζητεί το μαρτύριο. Από τον διάδοχό της Δονάτο πήρε την ονομασία τους οι Δονατιστές, αίρεση διαστάσεων στην περιοχή. Ο θεμελιωτής της δυτικής θεολογίας ιερός Αυγουστίνος είναι πολύ γνωστός για τις θεολογικές μάχες που έδωσε κατά των Δονατιστών. Η έκταση όμως της επιρροής των Δονατιστών ιδίως στην Τριπολιτανία και η σφοδρή καταδίκη τους από μια εκκλησία που ταυτιζόταν με το κράτος συνέτεινε στην παγίωση μιας μαχητικής αντιπολίτευσης.
Οι Δονατιστές της Τριπολιτανίας εκμεταλλεύτηκαν επιδέξια τη διείσδυση των Βανδάλων στη Β. Αφρική και την αντίθεσή τους με το ρωμαιοκαθολικισμό με αποτέλεσμα να αποτελέσουν τμήμα του βανδαλικού κράτους. Η υποτυπώδης διοίκηση των Βανδάλων δεν ωφέλησε ούτε κατ’ ελάχιστο την περιοχή. Για μια ακόμη φορά η δύναμη της τοπικής φυλετικής ζωτικότητας αποδείχτηκε υπέρτερη. Η Λέπτις κατέστη κέντρο συντονισμού των δεκάδων φυλάρχων οι οποίοι ιδίως μετά τον επανέλεγχο των περιοχών από τους βυζαντινούς συνειδητοποιούσαν ότι η αυτοκρατορία αδυνατεί να ελέγξει τη Β. Αφρική. Ο Ιουστινιανός συνέλαβε την ιδέα του εκχριστιανισμού των πολυπληθών ανυπότακτων φυλών της περιοχής, ιδίως των φυλών Γκανταμπιτάνι και Γαραμάντων.
Η μη ενσωμάτωση και ανυπακοή των Δονατιστών της περιοχής αποτελούσε ένα μόνιμο πρόβλημα για την αυτοκρατορία। Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε μέχρι την εισβολή των Αράβων το 643.
(ΣΥΝΕΧΊΖΕΤΑΙ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου